1. Afaziyanın Səbəbləri
💡 Əsas səbəb beyinin dil funksiyalarına cavabdeh olan hissələrinin zədələnməsidir. Ən çox rast gəlinən səbəblər bunlardır:
✅ İnsult (beyin qan dövranının pozulması) – Afaziyanın ən çox yayılmış səbəbidir.
✅ Beyin travması (TBI – Traumatic Brain Injury) – Avtomobil qəzaları, baş zədələri və düşmələr nəticəsində yarana bilər.
✅ Beyin şişləri – Beynin dil mərkəzinə təzyiq göstərən şişlər afaziyaya səbəb ola bilər.
✅ Nevroloji xəstəliklər – Altsheymer, Parkinson və ya digər degenerativ beyin xəstəlikləri afaziyaya gətirib çıxara bilər.
✅ Beyin infeksiyaları və ya iltihabi proseslər – Ensefalit (beyin iltihabı) və meningit kimi xəstəliklər də danışıq qabiliyyətini poza bilər.
2. Afaziyanın Əsas Növləri
Afaziya zədələnmiş beyin sahəsinə və simptomlarına görə fərqli növlərə bölünür.
🟢 1. Broka Afaziyası (Ekspressiv Afaziya)
İnsan danışmaqda çətinlik çəkir, amma dediklərini anlamaqda problem olmur.
Sözləri tapmaq çətinləşir, amma qısa ifadələrlə ünsiyyət qurmağa çalışır.
Yazmaq da çətin ola bilər.
Beynin sol ön hissəsindəki Broka bölgəsi zədələnəndə yaranır.
📌 Misal:
🗣 “Mən… su… istə… rə…m.” (Sözlər arasında fasilələr və ya qısa cümlələr)
🔵 2. Vernike Afaziyası (Reseptiv Afaziya)
İnsan axıcı danışır, lakin dediklərinin mənası olmur.
Başqalarının danışığını anlamaqda çətinlik çəkir.
Oxuma və yazma pozulur.
Beynin sol temporal (eşitmə və qavrama) bölgəsinin zədələnməsi nəticəsində yaranır.
📌 Misal:
🗣 “Qələm… göy… yol… hava” (Mənasız sözlər və ifadələr)
🟠 3. Qlobal Afaziya
Həm danışıq, həm anlama, həm də yazma-oxuma bacarıqları ciddi şəkildə pozulur.
Bu, adətən beynin sol yarımkürəsinin geniş zədələnməsi nəticəsində baş verir.
İnsanlar yalnız bir neçə söz və ya səslər çıxara bilir.
📌 Misal:
🗣 "Uh… mmm… yox… hmmm…” (Çox məhdud danışıq bacarığı)
🟡 4. Anomik Afaziya (Adlandırma Afaziyası)
Sözləri tapmaqda çətinlik yaranır, amma danışıq axıcıdır.
İnsanlar obyektlərin adını xatırlaya bilmir və sinonimlər axtarırlar.
Anlama qabiliyyəti və qrammatik strukturlar normal qalır.
📌 Misal:
🗣 “Bu… şey var axı… bilirsən də… əlimdə tutduğum… yazmaq üçün…” (Qələm sözünü tapa bilmir)
3. Afaziyanın Diaqnozu
Afaziyanın diaqnozu neyroloji və dil-terapiya müayinələri ilə qoyulur.
✅ Neyroloji müayinə – Həkim beyin zədəsini müəyyən edir.
✅ Beyin təsvirləmə metodları – MRT (MRI), KT (CT scan) ilə beynin hansı hissəsinin zədələndiyi aşkar edilir.
✅ Dil və ünsiyyət testləri – Söz xatırlama, anlama, danışıq axıcılığı və yazı bacarıqları yoxlanılır.
4. Afaziyanın Müalicəsi
Afaziya beyinin sağalma sürətinə və zədənin dərəcəsinə bağlı olaraq fərqli yollarla müalicə olunur. Müalicə prosesində nitq terapiyası, nevroloji reabilitasiya və alternativ ünsiyyət üsulları istifadə edilir.
📌 1. Nitq Terapiyası (Logopedik Terapiya)
Danışıq və anlama bacarıqlarını bərpa etmək üçün xüsusi məşqlər edilir.
Söz tapma məşqləri, qrammatik quruluşlar və nitq axıcılığı üzərində işlənir.
Qlobal afaziya olan insanlar üçün alternativ ünsiyyət üsulları (göstərişlər, şəkillər, yazılar) tətbiq olunur.
📌 2. Alternativ Ünsiyyət Vasitələri
Bəzi xəstələr üçün jestlər, şəkillər və ya mobil tətbiqlər ünsiyyət üçün istifadə olunur.
Ağır afaziya hallarında xüsusi cihazlar (ağıllı tətbiqlər, nitq sintezatorları) köməkçi ola bilər.
📌 3. Dərman və Beyin Stimulyasiyası
Beyin fəaliyyətini artıran dərmanlar (donepezil, memantin və s.) bəzi hallarda istifadə oluna bilər.
Transkranial maqnit stimulyasiyası (TMS) və ya elektrik stimulyasiya metodları yeni tədqiqatlarla araşdırılır.
5. Afaziya Olan İnsanlara Dəstək Necə Olmalıdır?
✅ Səbirli olun – Afaziya olan şəxslərin söz tapması çətin ola bilər, onları tələsdirməyin.
✅ Sadə cümlələr işlədin – Qarşı tərəfin sizi daha asan anlamasına kömək edin.
✅ Göstərişlər və şəkillərdən istifadə edin – Alternativ ünsiyyət metodlarını sınayın.
✅ Danışmasına motivasiya verin – Onunla mümkün qədər tez-tez danışmağa çalışın.
✅ Açıq suallar verin – Məsələn, "Sən çay istəyirsən?" yerinə "Nə içmək istəyirsən?" demək daha faydalıdır.
6. Nəticə
🔹 Afaziya beyin zədəsi nəticəsində yaranan və insanın ünsiyyət bacarıqlarına təsir edən ciddi bir problemdir.
🔹 Nitq terapiyası və alternativ ünsiyyət metodları xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər.
🔹 Ailənin və yaxınların dəstəyi, səbirli yanaşması və motivasiyaedici ünsiyyət üsulları bərpa prosesində mühüm rol oynayır.
💡 Afaziya diaqnozu qoyulmuş insanlar tamamilə danışa bilməsələr də, alternativ ünsiyyət yolları ilə effektiv şəkildə fikirlərini ifadə edə bilərlər. 🧠💬
