Amenoreya Növləri
1. Birincili Amenoreya
Menstruasiyanın 16 yaşına qədər başlamaması.
Hormonal, genetik və ya anatomik problemlərlə əlaqədar ola bilər.
2. İkincili Amenoreya
Əvvəllər normal menstruasiya dövrü olan qadınlarda 3 və ya daha çox ay müddətində menstruasiyanın dayanması.
Daha çox həyat tərzi, hormonal və ya tibbi vəziyyətlərlə əlaqədardır.
Amenoreyanın Səbəbləri
1. Hamiləlik və Laktasiya (Doğal Səbəblər)
Hamiləlik və ya südvermə zamanı menstruasiya təbii olaraq dayanır.
2. Hormonal Səbəblər
Polikistik Over Sindromu (PCOS):
Hormonal balanssızlıq menstruasiya dövrünü pozur.
Tiroid Xəstəlikləri:
Hipo və ya hipertiroidizm menstruasiyanın dayanmasına səbəb ola bilər.
Prolaktin Yüksəkliyi (Hiperprolaktinemiya):
Beyindəki hipofiz vəzi tərəfindən prolaktin hormonunun həddindən artıq ifraz olunması menstruasiyanı dayandıra bilər.
Menopauza:
Yaşa bağlı olaraq menstruasiyanın təbii şəkildə sona çatması.
3. Anatomik Problemlər
Uşaqlıq Anormallıqları:
Uşaqlığın olmaması və ya anadangəlmə anomaliyalar (məsələn, Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser sindromu).
Vaginada Struktural Problemlər:
Vaginada doğuşdan olan baryerlər və ya tıxaclar.
Yapışmalar (Asherman Sindromu):
Uşaqlıq divarlarının birləşməsi.
4. Stress və Psixoloji Faktorlar
Xroniki Stress:
Stress hipotalamus funksiyasını təsir edərək menstruasiya dövrünü pozur.
Yemək Pozğunluqları:
Anoreksiya və ya bulimiya kimi pozğunluqlar menstruasiya dövrünün dayanmasına səbəb ola bilər.
5. Həyat Tərzi və Çəki
Həddindən Artıq Fiziki Aktivlik:
İdmançılarda və ya ağır fiziki fəaliyyətlə məşğul olan qadınlarda yayğındır.
Aşağı Çəki və Yağ Nisbəti:
Bədən kütləsi indeksi çox aşağı olduqda menstruasiya dayanır.
Piylənmə:
Hormonal balanssızlığa səbəb olaraq menstruasiya dövrünü poza bilər.
6. Dərman və Tibbi Müdaxilə
Kontraseptivlər:
Hamiləlik qarşısını alan həblərin istifadəsindən sonra menstruasiya dövrü bərpa olunana qədər dayanma ola bilər.
Kimyaterapiya və Radioterapiya:
Yumurtalıqların funksiyasını təsir edə bilər.
Cərrahi Müdaxilələr:
Yumurtalıqların və ya uşaqlığın çıxarılması menstruasiyanın dayanmasına səbəb olur.
7. Genetik və İrsi Səbəblər
Turner Sindromu:
Xromosom anomaliyası səbəbilə menstruasiya başlamır.
Androgen Həssaslıq Sindromu:
Cinsi inkişaf pozğunluqları menstruasiyanın olmamasına səbəb ola bilər.
Amenoreyanın Əlamətləri
Birincili Amenoreya:
Menstruasiyanın 16 yaşına qədər başlamaması.
İkinci cinsi xüsusiyyətlərin inkişafında gecikmə (məsələn, döşlərin inkişafı).
İkincili Amenoreya:
Əvvəlki menstruasiya dövrünün birdən dayanması.
Əlavə simptomlar:
Hamiləlik əlamətləri.
Qarnın ağrısı və ya şişkinlik.
Saç tökülməsi və ya sızanaqlar.
Çəki artımı və ya azalması.
Amenoreyanın Müalicəsi
1. Hormonal Müalicə
Hormonal Balanssızlıq:
Tiroid və ya prolaktin hormonları ilə bağlı problemlər hormon dərmanları ilə müalicə edilir.
Estrogen və Progesteron:
Menstruasiya dövrünü bərpa etmək üçün hormonal terapiya.
2. Pəhriz və Həyat Tərzi Dəyişiklikləri
Sağlam çəkiyə nail olmaq.
Düzgün qidalanma ilə bədən yağ nisbətini normaya salmaq.
Həddindən artıq fiziki aktivlikdən çəkinmək.
3. Psixoloji Dəstək
Stressin İdarə Edilməsi:
Meditasiya, psixoterapiya və ya stress azaldıcı məşqlər.
Yemək Pozğunluqları:
Diyetoloq və psixoloqla birgə terapiya.
4. Tibbi Müdaxilə
Cərrahi Əməliyyatlar:
Vagina və ya uşaqlıq anormallıqları varsa, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Kontraseptivlər:
Hormonal dövrü tənzimləmək üçün.
5. Dərman Müalicəsi
Metformin:
Polikistik Over Sindromunda insulin müqavimətini azaltmaq üçün istifadə edilir.
Ovulyasiyanı Stimullaşdırıcı Dərmanlar:
Hamiləlik istəyən xəstələrdə ovulyasiyanı bərpa etmək üçün.
Nəticə
Amenoreya, əsas səbəbdən asılı olaraq fərqli müalicə yanaşmalarını tələb edən kompleks bir vəziyyətdir. Menstruasiya dövrünün uzun müddət dayandığı hallarda, vaxt itirmədən mütəxəssis həkimə müraciət etmək lazımdır. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə həm hormonal, həm də reproduktiv sağlamlığın qorunması üçün vacibdir.
