1. Anksiyete Bozukluğu Nədir?
Anksiyete bozukluğu, insanda daim narahatlıq hissi, gələcək barədə qeyri-müəyyənlik qorxusu və həddindən artıq stress yaradan bir psixi sağlamlıq pozuntusudur. Hər bir insan zaman-zaman stress və narahatlıq hiss edə bilər. Lakin bu hisslər davamlı və gündəlik həyatı ciddi şəkildə təsir edirsə, bu artıq anksiyete bozukluğu sayılır.
2. Anksiyete Bozukluğu Növləri
Anksiyete bozukluğu fərqli formalarda müşahidə oluna bilər. Ən çox rast gəlinən növləri aşağıdakılardır:
2.1. Generalizə Olunmuş Anksiyete Bozukluğu (GAB)
Daimi və nəzarət edilə bilməyən narahatlıq hissi
Həyat hadisələri barədə həddindən artıq qorxu və gərginlik
Əzələ gərginliyi, yorğunluq və yuxu problemləri
2.2. Panik Bozukluğu
Ani və intensiv qorxu hissi (panik atak)
Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, nəfəs darlığı və baş gicəllənməsi
Ölüm qorxusu və nəzarəti itirmək hissi
2.3. Sosial Anksiyete Bozukluğu
İnsanlarla ünsiyyətdən həddindən artıq çəkinmək
Utancaqlıq, tənqid olunmaq qorxusu və cəmiyyətdən uzaqlaşmaq
Qızarma, tərləmə və səs titrəməsi kimi fiziki simptomlar
2.4. Obsessiv-Kompulsiv Bozukluq (OKB)
Təkrarlanan obsesiv düşüncələr (həddindən artıq narahatlıq)
Kompulsiv davranışlar (məsələn, əlləri davamlı yuma, hər şeyi saymaq və ya yoxlamaq)
Obsesiv fikirləri azaltmaq üçün məcburi rituallar
2.5. Travma Sonrası Stress Bozukluğu (TSSB)
Travmatik bir hadisədən sonra davamlı qorxu və narahatlıq
Kabuslar, xatırlamalar (flashback), emosional keylik və gərginlik
Travma ilə bağlı vəziyyətlərdən qaçmaq və sosial izolyasiya
3. Anksiyetenin Səbəbləri
Anksiyete bozukluğunun yaranmasına bir neçə faktor təsir edə bilər:
3.1. Bioloji Faktorlar
Beyində serotonin və dopamin balanssızlığı
Genetik meyillilik (ailədə anksiyete bozukluğu olan insanlarda risk daha yüksəkdir)
3.2. Psixoloji Faktorlar
Uşaqlıq travmaları və neqativ təcrübələr
Perfeksionizm və yüksək gözləntilər
Özünə güvən azlığı və sosial təzyiqlər
3.3. Ətraf Mühit və Yaşam Tərzi
Daimi stres və iş yüklənməsi
Ailə və münasibətlərdə problemlər
Siqaret, alkoqol və kofein istifadəsi
4. Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) Nədir?
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT), psixoloji problemlərin mənfi düşüncələrdən və vərdişlərdən qaynaqlandığını öyrədən elmi əsaslı terapiya metodudur. KDT-nin əsas məqsədi, insanın düşüncə və davranış tərzini dəyişdirərək daha sağlam vərdişlər inkişaf etdirməsidir.
KDT, anksiyete bozukluğu olan insanlara narahatlıq yaradan düşüncələri tanımağı, onları analiz etməyi və daha sağlam alternativ düşüncələr formalaşdırmağı öyrədir.
5. Koqnitiv Davranış Terapiyasının Anksiyete Bozukluğu Üzərində Təsiri
KDT-nin anksiyete bozukluğunu müalicə etməsi üçün bir neçə effektiv metodu var.
5.1. Düşüncə Yenidən Qurulması (Cognitive Restructuring)
Mənfi düşüncələrin tanınması: Anksiyete ilə əlaqəli olan həddindən artıq qorxular və düşüncələr müəyyən edilir.
Müsbət alternativlərin yaradılması: "Mən bacarmaram" düşüncəsi yerinə "Mən çətinliklərlə üzləşsəm də, öyrənib inkişaf edə bilərəm" kimi müsbət düşüncə formalaşdırılır.
5.2. Davranış Eksperimentləri və Mərhələli Ekspozisiya
Sosial anksiyete bozukluğu olan bir insanın cəmiyyətdə danışmağa cəsarət etməsi üçün kiçik addımlarla yeni vərdişlər qazanması.
Panik bozukluğu olan şəxslərin qorxularına mərhələli şəkildə öyrəşməsi və bu qorxuların həqiqətən təhlükəli olmadığını dərk etməsi.
5.3. Rahatlama Texnikaları və Nəfəs Məşqləri
Dərin nəfəs alma texnikaları: Anksiyete epizodlarında istifadə olunur.
Meditasiya və yoqa: Zehni sakitləşdirərək narahatlıq hissini azaldır.
5.4. Problem Həll Etmə Bacarıqlarının İnkişafı
Stressli vəziyyətlərlə daha effektiv mübarizə aparma yollarını öyrənmək.
Həddindən artıq düşünmək əvəzinə, real və həll yönümlü yanaşmalar tapmaq.
6. KDT ilə Anksiyete Bozukluğunu Necə İdarə Etmək Olar?
KDT-nin prinsiplərindən istifadə edərək, gündəlik həyatınızda anksiyeteni idarə edə bilərsiniz:
6.1. Günlük Jurnal Yazmaq
Hər gün yaşadığınız narahatlıq yaradan vəziyyətləri və düşüncələrinizi yazın.
Onları daha realist və müsbət alternativlərlə dəyişdirməyə çalışın.
6.2. Kiçik Addımlarla Yeni Təcrübələr Qazanmaq
Çətin gördüyünüz sosial və ya fərdi situasiyalara kiçik addımlarla yaxınlaşın.
Məsələn, insanlarla danışmaqdan qorxursunuzsa, kiçik söhbətlər etməyə başlayın.
6.3. Zehni və Fiziki Sağlamlığa Dəstək Olmaq
Mütəmadi idman edin, çünki fiziki fəaliyyət anksiyeteni azaldır.
Sağlam qidalanmaya diqqət edin və yuxu rejiminizi tənzimləyin.
Nəticə
Anksiyete bozukluğu gündəlik həyatı ciddi şəkildə təsir edə bilən bir vəziyyətdir, lakin Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) bu problemlə mübarizədə ən təsirli üsullardan biridir.
KDT, mənfi düşüncələri tanımağa, davranışları dəyişdirməyə və daha sağlam vərdişlər inkişaf etdirməyə kömək edir. Düzgün texnika və metodlarla, anksiyete bozukluğu idarə edilə bilər və daha balanslı, sakit bir həyat tərzi sürmək mümkündür. Əsas məsələ, kiçik addımlarla irəliləmək və öz üzərində işləməkdir!
