Astma, dünya əhalisinin əhəmiyyətli bir hissəsini təsir edən xroniki tənəffüs yolları xəstəliyidir. Bu vəziyyət, hava yollarının iltihablanması və daralması ilə xarakterizə olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, astma halları son illərdə artım tendensiyası nümayiş etdirir. Bu, həm genetik, həm də ətraf mühit faktorları ilə əlaqəli ola bilər. Astma idarəolunan bir vəziyyət olsa da, müalicə olunmadığı təqdirdə ciddi fəsadlara yol aça bilər. Xəstəliyin təsirləri fərdi şəkildə dəyişir. Bəzi insanlar yüngül simptomlar yaşayarkən, digərləri ağır hücumlardan əziyyət çəkə bilər. Bu isə həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Xəstəliyin tam mexanizmlərini anlamaq, effektiv müalicə strategiyaları inkişaf etdirmək üçün kritikdir. Belə ki, bu xəstəliyin patofiziologiyası mürəkkəbdir və bir çox hüceyrəvi prosesləri əhatə edir.

Astma Xəstəliyinin Əlamətləri və Diaqnozu Necə Qoyulur?

Astma əlamətləri fərdin yaşam keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edən respirator sistemi pozğunluqlarıdır. Bronxial astma xəstəliyi dünyada 300 milyondan çox insanı təsir edən xroniki təbiətli bir patologiyadır. Kliniki təcrübəmizdə müşahidə etdiyimiz kimi, xəstəliyin vaxtında diaqnozunun qoyulması müalicə prosesinin uğurunda həlledici rol oynayır.

Bronxial astma əlamətləri aşağıdakı əsas kliniki mənzərə ilə özünü göstərir:

Dyspnea (nəfəs çatışmazlığı) - xüsusilə ekspirasi fazasında güclənir
Wheezing (hışıltılı nəfəsalma) - bronxların daralması nəticəsində yaranır
Döş qəfəsində dartılma və sıxışma hissi
Gecə və səhər saatlarında güclənən quru öskürək
Fiziki aktivlik və ya allergen təmasından sonra simptomların kəskinləşməsi

Astma xəstəliyi müxtəlif fenotipik formalar ilə təqdim olunur. Allergik astma ən geniş yayılmış formasıdır və xəstələrin təxminən 70%-ni təşkil edir. Bu forma həyat boyu formalaşır və adətən uşaqlıqda özünü göstərir. Qeyri-allergik forma isə daha çox orta yaş dövründə inkişaf edir.

Xəstəliyin kliniki gedişində intermittent, yüngül persistan, orta dərəcəli persistan və ağır persistan mərhələləri fərqləndirilir. Hər mərhələnin öz spesifik simptomatikası və müalicə taktikası vardır.

Diaqnostik proses çoxsahəli yanaşma tələb edir. İlkin mərhələdə anamnez və fiziki müayinə həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Xəstələrin 80%-də ailə anamnezində allergik xəstəliklərin olması diqqət çəkicidir. Bronxial astma xəstəliyinin diaqnozu qoyularkən spirometriya testi aparılır ki, bu da ağciyər funksiyasının objektiv qiymətləndirilməsini təmin edir. FEV1 göstəricisinin 12% və ya 200 ml-dən çox artması bronxodilatator testinin müsbət nəticəsi hesab edilir.

Peak flow metr ilə aparılan tənəffüs funksiyasının monitorinqi günlük variativliyin 20%-dən çox olmasını göstərir. Bu göstərici astmanın diaqnozunun təsdiqində mühüm kriteriumlardan biridir. Allergik astma hallarında dəri prick testləri və ya spesifik IgE testləri əlavə diaqnostik dəyər kəsb edir.

Diferensial diaqnostika mərhələsində KOAH, bronxektaz və vokal kord disfunksiyası kimi xəstəliklər istisna edilməlidir. Xüsusilə 40 yaşdan yuxarı xəstələrdə KOAH ilə diferensiasiyanın aparılması vacibdir. Nitrik oksid təyini (FeNO) testi iltihabi prosesin şiddətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.

Provokasion testlər (metaxolin, histamin) şübhəli hallarda bronxial hiperreaktivliyi təsdiq etməyə imkan verir. Bu testlərin nəticələri PC20 ≤8 mg/ml olduqda müsbət hesab edilir. Görüntüləmə üsullarından döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası digər patologiyaları istisna etmək məqsədilə aparılır.

Astmanın Müalicəsində İstifadə Olunan Dərman və Spreylər

Astma üçün sprey müalicəsi bronxların daralmasını aradan qaldırır və tənəffüs yollarındakı iltihablı prosesləri azaldır. Beta-2 agonistləri olan salbutamol və formoterol qısa müddətli təsir göstərərək bronxodilatasiya yaradır. Uzunmüddətli nəzarət dərmanları arasında inhaler kortikosteroidlər və leukotrienreseptor antagonistləri xüsusi yer tutur. Kliniki təcrübəmizə görə, düzgün istifadə olunan inhaler dərmanlar 15-20 dəqiqə ərzində simptomları yüngülləşdirir.

Təcili vəziyyətlərdə istifadə olunan astma spreyi növləri müxtəlif təsir mexanizmlərinə malikdir. Salbutamol əsaslı preparatlar β2-adrenoreseptorlarını stimulyasiya edərək hamar əzələlərin boşalmasını təmin edir. İpratropium bromid antimuskarinik təsir göstərərək parasimpatik sinir sisteminin bronxokonstriktor təsirini blok edir. Kombinasiya halında bu astma dərmanları sinergik təsir yaradır və müalicə effektivliyini artırır.

Astma dərmanı qiyməti və müxtəlif preparatların müqayisəsi aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:

Dərman Adı	Təsir Müddəti	Orta Qiymət (AZN)	İstifadə Tezliyi
Salbutamol	4-6 saat	12-18	Gündə 2-4 dəfə
Formoterol	12 saat	25-35	Gündə 2 dəfə
Budezonid	12-24 saat	30-45	Gündə 1-2 dəfə
Flutikazon	12-24 saat	40-55	Gündə 1-2 dəfə

Inhaler dərmanların düzgün tətbiqi müalicənin uğurunda həlledici rol oynayır. Aşağıdakı qaydalar optimal təsir əldə etmək üçün vacibdir:

İnhalerdan istifadə etməzdən əvvəl əlləri yumaq və ağızda qalan qida qalıqlarını təmizləmək
Dərmanı inhalyasiya etdikdən sonra 30 saniyə nəfəsi saxlamaq
Kortikosteroid preparatlardan sonra ağzı su ilə çalamaq
İnhalerin saxlanma şəraitinə riayət etmək və son istifadə tarixini nəzərə almaq

Astma dərmanları müalicəsində dozajların tənzimlənməsi xəstənin yaşı, simptomların şiddəti və müşayiət xəstəlikləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Pediatrik yaş qruplarında doza yetkin dozasından 2-3 dəfə az təyin edilir. Hamiləlik dövründə təhlükəsizlik profili yüksək olan budezonid və salbutamol preparatlarına üstünlük verilir.

İnhaler kortikosteroidlərin uzunmüddətli istifadəsi zamanı müəyyən yan təsirlər müşahidə oluna bilər:

Orofaringeal kandidoz inkişafı
Səsin xırıltılı olması
Lokal irritasiya və quruluk hissi
Sistemik absorpsiya nəticəsində büyümə ləngiməsi

Monoklonal anticismlər və biologik preparatlar ağır formada gedən astma vəziyyətlərində tətbiq edilir. Omalizumab IgE-ni neytrallaşdırır və allergik reaksiyaları azaldır. Mepolizumab eozinofilik tipli astmada interleukin-5 reseptorlarını blok edir. Bu dərmanların qiyməti aylıq 800-1200 AZN arasında dəyişir və xüsusi göstərişlər əsasında təyin edilir.

Nebulizator vasitəsilə verilən dərmanlar xəstəxanalarda və ağır tutmaların müalicəsində geniş istifadə olunur. İpratropium və salbutamolun kombinasiyası nebulizasiya üsulu ilə tətbiq edildikdə bronxodilatasiya effekti daha uzunmüddətli olur. Sistemik kortikosteroidlər prednizolon və metilprednizolon kimi preparatlarla təmsil edilir və ağır astmatik statusda həyat qurtarıcı təsir göstərir.

Astmanın Təbii Müalicə Üsulları və İlk Yardım

Bronxial astma təbii müalicəsi çərçivəsində balı və limon qarışığı nəfəs yollarının açılmasına kömək edir. Bu qarışığın günlük istifadəsi bronx spazmlərının intensivliyini azaldır. Təbiətdə rast gəlinən zəncəfil çayı da iltihaba qarşı təsiri ilə astmatik hücumların tezliyini azaldır. Pulmonologiya sahəsindəki təcrübələrimiz göstərir ki, bu təbii üsullar dəstək müalicəsi kimi faydalı nəticələr verir.

Tənəffüs məşqləri bronxial astma zamanı ilk yardım tədbiri olaraq böyük əhəmiyyət daşıyır. Diafragma nəfəsi texnikası ağciyərlərin tam genişlənməsini təmin edir. Yoga və meditasiya praktikası da stress səviyyəsini azaldaraq astmatik hücumların qarşısını alır.

Astma Tutması Zamanı İlk Yardım Tədbirləri

Astma hücumu başladığı zaman konkret addımların düzgün ardıcıllıqla tətbiqi həyat qurtaracaq tədbirlər sırasındadır.

Xəstəni sakit mövqeyə gətirin və panikanın qarşısını alın
Rahat oturma mövqeyi təmin edin, ayaqda durmasına imkan vermeyin
Dar paltar hissələrini boşaldın və fresh hava dövranını təmin edin
Asta və dərin nəfəs almasına kömək edin
Bronxodilatatör inhaler mövcuddursa, istifadəsini təmin edin
15-20 dəqiqə ərzində yaxşılaşma müşahidə olunmadıqda təcili yardım çağırın

Bu tədbirlər astma xəstəliyinin təbii yolla müalicəsi prosesində vacib komponentlərdir. Klinik təcrübə göstərir ki, düzgün ilk yardım hücumun müddətini 40-50% qısaldır.

Həyat Tərzi və Qida Dəstəyi

Astmanın kompleks yanaşması həyat tərzinin dəyişdirilməsini tələb edir. Aşağıdakı prinsiplər bronxial astma müalicəsinin səmərəliliyini artırır:

Omega-3 yağ turşularından zəngin balıqların həftədə 2-3 dəfə istehlakı
Antioksidant tərkibli meyvə və tərəvəzlərin gündəlik qəbulu
İqlim dəyişikliklərinə qarşı mühafizə tədbirlərinin görülməsi
Ev tozundan və allergenlərden qorunma sisteminin qurulması
Fiziki aktivliyin məhdudlaşdırılmadan tənzimlənməsi

Pulmonologiya mütəxəssislərimizin müşahidələri sübut edir ki, qida rasionunun optimallaşdırılması astmatik simptomların 35% azalmasına səbəb olur. C vitamini və maqnezium tərkibli qidaların üstünlük təşkil etməsi bronx funksiyalarını yaxşılaşdırır.

Təbii müalicə metodlarının sistematik tətbiqi ilə bronxial astmanın nəzarət altına alınması mümkündür. Bu yanaşma ənənəvi müalicə ilə birləşdirildikdə xəstələrin həyat keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir. Uzunmüddətli nəticələr göstərir ki, təbii üsulların kompleks istifadəsi astmatik hücumların tezliyini 60% azaldır və ümumi sağlamlıq vəziyyətini stabilləşdirir.