🧠 1. Autizm Spektr Pozuntusu (ASP) nədir?
Autizm – beyin inkişafının pozuntusudur və əsasən ünsiyyət, sosial qarşılıqlı əlaqə və davranış sahələrində çətinliklərlə xarakterizə olunur.
Əsas əlamətlər:
Göz kontaktından çəkinmə
Adı ilə çağırıldığında reaksiya verməmə
Sözlü və ya qeyri-sözlü ünsiyyətdə çətinlik
Təkrarlanan hərəkətlər (əl çırpmaq, fırlanmaq və s.)
Eyni qayda və rutinlərə bağlılıq
Maraqların dar olması (məsələn, saatlara, xətlərə xüsusi maraq)
Empati qurmaqda çətinlik
Diqqət:
Autizm neyrobioloji bir pozuntudur, sadəcə tərbiyə və ya ailə mühiti ilə izah edilə bilməz.
Erkən diaqnoz və intensiv dəstək çox önəmlidir.
🧸 2. İnkişaf Gecikməsi nədir?
İnkişaf gecikməsi – uşağın yaşına uyğun bacarıqları vaxtında əldə etməməsidir. Bu gecikmə müvəqqəti də ola bilər, xroniki pozuntunun əlaməti də ola bilər.
Gecikmənin növləri:
Dil və nitq gecikməsi: Uşaq yaşıdlarına görə gec danışır
Motor bacarıqları gecikməsi: Oturmaq, yerimək, qaçmaqda lənglik
Sosial-emosional gecikmə: Oyun oynamama, başqaları ilə münasibət qura bilməmə
Koqnitiv (zehni) gecikmə: Öyrənməkdə, diqqət cəmləməkdə çətinlik
Diqqət:
İnkişaf gecikməsi olan uşaqda mütləq autizm olmaq məcbur deyil, lakin bəzən autizmin ilkin əlaməti də ola bilər.
Gecikmə səbəbi müəyyənləşməli və fərdi müdaxilə planı qurulmalıdır.
💡 3. Stimul çatışmazlığı nədir?
Stimul çatışmazlığı – uşağın ətraf mühitdən yetərli sayda və keyfiyyətdə zehni, sosial və fiziki təkanlar (stimul) almamasıdır. Bu vəziyyət uşaqda görünüşcə inkişaf gecikməsinə bənzər davranışlara səbəb ola bilər.
Səbəblər:
Uşağın uzun müddət tək qalması
Oyunsuz, qarşılıqlı əlaqəsiz mühit
Ailə içi laqeydlik və ya zorakılıq
Televizor, tablet, telefonla həddindən artıq vaxt keçirmək
Əlamətlər:
Gec danışmaq
Sosial marağın az görünməsi
Oyun oynama bacarığının zəif olması
Bəzən avtonom (öz-özünə) oynama
Diqqət yayınıqlığı
Diqqət:
Bu uşaqda beyin pozuntusu yox, sadəcə mühit yetərsizliyi var
Ailənin iştirakı və doğru stimulların artırılması ilə uşaq tezliklə irəliləyə bilər
“Autizmə bənzəyir” deyilsə də, bu diaqnoz qoyulmadan əvvəl mühit faktorları ciddi araşdırılmalıdır
🔍 Qısa Müqayisə Cədvəli
XüsusiyyətAutizmİnkişaf GecikməsiStimul Çatışmazlığı
SəbəbNeyrobiolojiMüxtəlif (beyin, çevrə, genetik)Ətraf mühit yetərsizliyi
DaimilikDaimi ola bilərMüvəqqəti və ya daimiDəyişkən, yaxşılaşır
Sosial münasibətƏsas pozulma sahəsiOla bilər, amma fərqli dərəcədəƏtrafla az kontakt (mühitə görə)
Müalicəİntensiv ABA, psixoloji və davranış müdaxiləsiFərdi inkişaf proqramıMühit zənginləşməsi, ailə dəstəyi
Reversiya (geridönüş)Çox nadirOla bilərTez-tez mümkündür
📌 Nəticə
Autizm: Bioloji əsaslı, davamlı və kompleks dəstək tələb edir
İnkişaf gecikməsi: Erkən müdaxilə ilə çox zaman aradan qaldırıla bilər
Stimul çatışmazlığı: Valideyn və mühit dəyişikliyi ilə düzələn vəziyyətdir
Əgər istəsən, valideynlər üçün evdə edilə biləcək sadə stimulyasiya məşqləri və ya uşağın hansı səviyyədə inkişaf etdiyini qiymətləndirmək üçün testlər ilə də kömək edə bilərəm.
