Avtonom Sinir Sisteminin Funksiyaları
Avtonom sinir sistemi, bir çox həyati funksiyanı avtomatik olaraq tənzimləyir. Əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
1. Ürək və Qan Dövranı Sistemi
Ürək ritminin tənzimlənməsi: ANS ürək döyüntüsünün sürətini artırır (simpatik) və ya azaldır (parasempatik).
Qan təzyiqinin idarəsi: Damarları daraldaraq və ya genişləndirərək qan təzyiqini tənzimləyir.
2. Tənəffüs Sistemi
Nəfəs alma tezliyi: Fiziki aktivlik və ya istirahətə uyğun olaraq nəfəs tezliyini tənzimləyir.
Bronxların genişlənməsi: Tənəffüs zamanı oksigen qəbulunu artırmaq üçün simpatik sistem bronxları genişləndirir.
3. Həzm Sistemi
Həzm proseslərinin tənzimlənməsi:
Parasempatik sistem həzmi stimullaşdırır (tüpürcək, mədə şirəsi və fermentlərin ifrazını artırır).
Simpatik sistem həzmi ləngidir.
Bağırsaq hərəkətləri: ANS bağırsaq hərəkətlərini artırır və ya azaldır.
4. Tərləmə və Temperatur Tənzimi
Tərləmə: Simpatik sistem, bədəni soyutmaq üçün tərləmə prosesini idarə edir.
Damar genişlənməsi və daralması: Bədən temperaturunun sabit saxlanılması üçün qan dövranını tənzimləyir.
5. Şüursuz Reflekslər
Göz bəbəklərinin genişlənməsi və daralması.
Qaçış, qorxu və ya digər təcili hallarda bədənin avtomatik reaksiyaları.
6. Hormonal Sistemlə Əlaqə
Adrenal hormonların ifrazı: Simpatik sistem adrenal bezləri stimullaşdıraraq adrenalin və noradrenalin ifrazını artırır.
Metabolizmanın idarəsi: Bədənin enerji ehtiyatlarını istifadə etməsinə nəzarət edir.
7. Cinsi Funksiyalar
ANS cinsi stimullaşdırma və orqazm proseslərini tənzimləyir.
8. Sidik və Çıxarıcı Sistem
Sidik kisəsinin dolması və boşalması prosesini avtomatik olaraq tənzimləyir.
Simpatik və Parasempatik Sinir Sisteminin Qarşılıqlı Əlaqəsi
FunksiyaSimpatik Sinir SistemiParasempatik Sinir Sistemi
Ürək RitmiÜrək döyüntüsünü artırırÜrək döyüntüsünü yavaşladır
Nəfəs TezliyiNəfəs tezliyini artırırNəfəs tezliyini azaldır
BronxlarGenişləndirirDaraldır
HəzmHəzm prosesini ləngidirHəzm prosesini stimullaşdırır
TərləməArtırırTərləməni azaldır
Göz BəbəkləriGenişləndirirDaraldır
Qan TəzyiqiTəzyiqi artırırTəzyiqi azaldır
Avtonom Sinir Sistemi ilə Bağlı Problemlər
Avtonom Neyropatiya:
Sinir sisteminin düzgün işləməməsi nəticəsində ürək, həzm və ya tənəffüs funksiyalarında pozğunluqlar.
Postural Ortostatik Taxikardiya Sindromu (POTS):
Ayağa qalxarkən ürək ritminin həddindən artıq artması.
Hiperaktiv və ya Hipofunksional Sistem:
Simpatik və parasempatik sistemlər arasındakı balansın pozulması.
Şəkərli Diabet və Avtonom Sinir Sistemi:
Diabet xəstələrində avtonom sinir sistemi zədələnə bilər, bu da həzm və ürək-damar problemlərinə səbəb ola bilər.
Avtonom Sinir Sisteminə Qulluq Üsulları
Sağlam həyat tərzi: Stressin azaldılması, müntəzəm idman və sağlam qidalanma ANS funksiyalarını dəstəkləyir.
Meditasiya və nəfəs məşqləri: Parasempatik sistemi stimullaşdıraraq bədəni rahatlaşdırır.
Stressin idarə edilməsi: Simpatik sistemin həddindən artıq aktivliyini balanslaşdırır.
Dərman və terapiya: ANS problemləri üçün həkimlə məsləhətləşərək müalicə.
Nəticə
Avtonom sinir sistemi, bədənin bir çox həyati funksiyasını avtomatik olaraq idarə edən mühüm bir sistemdir. Simpatik və parasempatik sinir sistemləri arasındakı tarazlıq bədənin sağlamlıq vəziyyətini qoruyur. Hər hansı bir pozğunluq əlaməti olduqda, vaxtında mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.
