Böyrək Daşlarının Yaranma Səbəbləri:
Dehidratasiya (Bədənin su itirməsi):
Böyrək daşlarının ən yaygın səbəblərindən biri dehidratasiya (bədənin su itkisi) və ya yetərsiz maye qəbuludur. Yeterli miqdarda su içməmək, sidikdə mineral və duzların kristallaşmasına səbəb ola bilər. Sidik daha yoğun və yığılmış olur, bu da daşların yaranmasını təşviq edir.
İrsi faktörlər:
Böyrək daşlarının yaranması, bəzən irsi meylə bağlı ola bilər. Ailə üzvlərində böyrək daşları olan şəxslərdə bu vəziyyətin yaranma ehtimalı daha yüksəkdir.
Sidikdəki yüksək mineral miqdarı:
Böyrək daşlarının yaranmasında ən yaygın mineral tipleri arasında kalsium, oksalat, uric acid (sidik turşusu) və fosfat yerləşir. Bu maddələrin sidikdə yüksək səviyyədə olması, kristalları və daşları formalaşdırır.
Kalsium oksalat və ya kalsium fosfat daşları ən yaygın olanlardır.
Sidik yolu infeksiyaları:
Sidik yolu infeksiyaları (bakterial infeksiyalar) zamanı yaranan alkalin sidik də böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Bu infeksiyalar, struvit daşlarının meydana gəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Qida vərdişləri:
Yüksək proteinli (xüsusilə qırmızı ət) və duzlu qidalar istehlakı böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Həmçinin şəkərli içkilər və çox kalsiumlu qidalar da bu riski artırır.
Oksalat tərkibli qidalar (məsələn, şokolad, kələm, ıspanak) bəzi insanlarda böyrək daşlarının yaranmasına yol açabilir.
Həzm sistemi xəstəlikləri və əməliyyatlar:
İnflamatuar bağırsaq xəstəlikləri, mədə-bağırsaq əməliyyatları və bağırsaq cərrahiyyəsi (məsələn, şəkərli diabet) böyrək daşlarının yaranma riskini artıra bilər. Bu vəziyyətlər, bədənin kalsium və digər maddələri emal etmə qabiliyyətini dəyişdirə bilər.
Obezlik və metabolik xəstəliklər:
Obezlik, diabet və metabolik sindrom kimi xəstəliklər də böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər, çünki bunlar böyrəklərdəki maddə mübadiləsini pozur və sindirik problemlərə yol açır.
Medikamentoz təsirlər:
Bəzi dərmanlar da böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, diüretiklər (sidik sökdürücülər), antibiotiklər, kalsium əsaslı dərmanlar və anti-azitlər daşların inkişafını təşviq edə bilər.
Böyrək Daşlarının Əlamətləri:
Güclü ağrı (kolik):
Böyrək daşları ən çox bel ağrısı və şiddətli kütləli ağrı ilə özünü göstərir. Bu ağrı, böyrəklərin olduğu bölgə ilə yanaşı, qarın və ya genital bölgəyə doğru yayılaraq, gəl-gəl tipində olur.
Sidikdə qan (hematuriya):
Böyrək daşları, sidikdə qan və ya qırmızı rəngli sidik yaratmağa səbəb ola bilər.
Sidikdə narahatlıq və ağrı:
Böyrək daşları, sidik yaparken ağrı və ya yanma hissinə səbəb ola bilər.
Bulantı və qusma:
Böyrək daşları da bulantı və qusmaya səbəb ola bilər, xüsusilə ağrılar çox şiddətli olduqda.
Sidikdə pis qoxu və çirklilik:
Böyrək daşları, sidikdə pis qoxu və bulama yarada bilər.
Böyrək Daşlarının Müalicəsi:
Su qəbulunun artırılması:
Böyrək daşlarını atmağa kömək etmək üçün bol su içmək çox vacibdir. Sidik yollarını təmizləmək və daşları təbii olaraq atmağa kömək etmək üçün gündə ən azı 2-3 litr su içmək tövsiyə olunur.
Kiçik daşlar üçün konservativ yanaşma:
Kiçik ölçülü böyrək daşları çox vaxt suyu artırmaq və ağrı kəsici dərmanlar ilə müalicə oluna bilər. Bu daşlar şəffaf şəkildə atıla bilər.
Dərman müalicəsi:
Böyrək daşlarının müalicəsi üçün bəzən alfa-blokatorlar (sidik yollarının əzələlərini rahatladan dərmanlar) və ya sidik sökdürücülər (daşı böyütmədən çıxarılmasına kömək edən dərmanlar) istifadə olunur.
Şok dalğa terapiyası (ESWL - Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy):
Böyrək daşlarının parçalanması üçün şok dalğası terapiyası tətbiq edilir. Bu müalicə, daşları daha kiçik parçalara ayırır ki, onlar daha asanlıqla sidik yolundan atılsın.
Endoskopik prosedurlar:
Böyrək daşları böyük olduqda, endoskopiya və ya laser müalicəsi ilə daşlar parçalanıb çıxarılır. Üreteroskopiya ilə böyrək daşları sidik kanalından və ya uretranın içindən çıxarılır.
Cərrahiyyə:
Böyrək daşları çox böyük və ya şok dalğası və ya endoskopik metodlarla müalicə edilə bilməyən hallarda, açıq cərrahiyyə və ya laparoskopik əməliyyat ilə daşlar çıxarıla bilər.
Böyrək Daşlarının Yaranma Səbəbləri:
Dehidratasiya (Bədənin su itirməsi):
Böyrək daşlarının ən yaygın səbəblərindən biri dehidratasiya (bədənin su itkisi) və ya yetərsiz maye qəbuludur. Yeterli miqdarda su içməmək, sidikdə mineral və duzların kristallaşmasına səbəb ola bilər. Sidik daha yoğun və yığılmış olur, bu da daşların yaranmasını təşviq edir.
İrsi faktörlər:
Böyrək daşlarının yaranması, bəzən irsi meylə bağlı ola bilər. Ailə üzvlərində böyrək daşları olan şəxslərdə bu vəziyyətin yaranma ehtimalı daha yüksəkdir.
Sidikdəki yüksək mineral miqdarı:
Böyrək daşlarının yaranmasında ən yaygın mineral tipleri arasında kalsium, oksalat, uric acid (sidik turşusu) və fosfat yerləşir. Bu maddələrin sidikdə yüksək səviyyədə olması, kristalları və daşları formalaşdırır.
Kalsium oksalat və ya kalsium fosfat daşları ən yaygın olanlardır.
Sidik yolu infeksiyaları:
Sidik yolu infeksiyaları (bakterial infeksiyalar) zamanı yaranan alkalin sidik də böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Bu infeksiyalar, struvit daşlarının meydana gəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Qida vərdişləri:
Yüksək proteinli (xüsusilə qırmızı ət) və duzlu qidalar istehlakı böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Həmçinin şəkərli içkilər və çox kalsiumlu qidalar da bu riski artırır.
Oksalat tərkibli qidalar (məsələn, şokolad, kələm, ıspanak) bəzi insanlarda böyrək daşlarının yaranmasına yol açabilir.
Həzm sistemi xəstəlikləri və əməliyyatlar:
İnflamatuar bağırsaq xəstəlikləri, mədə-bağırsaq əməliyyatları və bağırsaq cərrahiyyəsi (məsələn, şəkərli diabet) böyrək daşlarının yaranma riskini artıra bilər. Bu vəziyyətlər, bədənin kalsium və digər maddələri emal etmə qabiliyyətini dəyişdirə bilər.
Obezlik və metabolik xəstəliklər:
Obezlik, diabet və metabolik sindrom kimi xəstəliklər də böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər, çünki bunlar böyrəklərdəki maddə mübadiləsini pozur və sindirik problemlərə yol açır.
Medikamentoz təsirlər:
Bəzi dərmanlar da böyrək daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, diüretiklər (sidik sökdürücülər), antibiotiklər, kalsium əsaslı dərmanlar və anti-azitlər daşların inkişafını təşviq edə bilər.
Böyrək Daşlarının Əlamətləri:
Güclü ağrı (kolik):
Böyrək daşları ən çox bel ağrısı və şiddətli kütləli ağrı ilə özünü göstərir. Bu ağrı, böyrəklərin olduğu bölgə ilə yanaşı, qarın və ya genital bölgəyə doğru yayılaraq, gəl-gəl tipində olur.
Sidikdə qan (hematuriya):
Böyrək daşları, sidikdə qan və ya qırmızı rəngli sidik yaratmağa səbəb ola bilər.
Sidikdə narahatlıq və ağrı:
Böyrək daşları, sidik yaparken ağrı və ya yanma hissinə səbəb ola bilər.
Bulantı və qusma:
Böyrək daşları da bulantı və qusmaya səbəb ola bilər, xüsusilə ağrılar çox şiddətli olduqda.
Sidikdə pis qoxu və çirklilik:
Böyrək daşları, sidikdə pis qoxu və bulama yarada bilər.
Böyrək Daşlarının Müalicəsi:
Su qəbulunun artırılması:
Böyrək daşlarını atmağa kömək etmək üçün bol su içmək çox vacibdir. Sidik yollarını təmizləmək və daşları təbii olaraq atmağa kömək etmək üçün gündə ən azı 2-3 litr su içmək tövsiyə olunur.
Kiçik daşlar üçün konservativ yanaşma:
Kiçik ölçülü böyrək daşları çox vaxt suyu artırmaq və ağrı kəsici dərmanlar ilə müalicə oluna bilər. Bu daşlar şəffaf şəkildə atıla bilər.
Dərman müalicəsi:
Böyrək daşlarının müalicəsi üçün bəzən alfa-blokatorlar (sidik yollarının əzələlərini rahatladan dərmanlar) və ya sidik sökdürücülər (daşı böyütmədən çıxarılmasına kömək edən dərmanlar) istifadə olunur.
Şok dalğa terapiyası (ESWL - Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy):
Böyrək daşlarının parçalanması üçün şok dalğası terapiyası tətbiq edilir. Bu müalicə, daşları daha kiçik parçalara ayırır ki, onlar daha asanlıqla sidik yolundan atılsın.
Endoskopik prosedurlar:
Böyrək daşları böyük olduqda, endoskopiya və ya laser müalicəsi ilə daşlar parçalanıb çıxarılır. Üreteroskopiya ilə böyrək daşları sidik kanalından və ya uretranın içindən çıxarılır.
Cərrahiyyə:
Böyrək daşları çox böyük və ya şok dalğası və ya endoskopik metodlarla müalicə edilə bilməyən hallarda, açıq cərrahiyyə və ya laparoskopik əməliyyat ilə daşlar çıxarıla bilər.
