D Vitamini Çatışmazlığının Səbəbləri
D vitamini çatışmazlığının müxtəlif səbəbləri ola bilər. Bu çatışmazlıq D vitamini sintezindəki qüsurlardan və ya bu vitamini kifayət qədər qəbul etməməkdən qaynaqlana bilər. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Günəş İşığına Yetərsiz Məruz Qalma:
D vitamini günəşin ultrabənövşəyi (UVB) şüaları ilə dəri tərəfindən istehsal olunur. Günəş işığından kifayət qədər istifadə etməmək (qapalı yerlərdə çox vaxt keçirmək, günəşdən qoruyucu vasitələrdən çox istifadə etmək) D vitamini çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Yaş:
Yaşlı insanlar günəş şüaları vasitəsilə daha az D vitamini istehsal edirlər, çünki dərinin D vitamini sintez etmə qabiliyyəti yaşla azalır.
Qidalanma Problemləri:
D vitamini təbii olaraq qidaların çox azında mövcuddur. Əgər qidalanma D vitamini ilə zəngin deyilsə (məsələn, yağlı balıq, süd məhsulları, yumurta sarısı) və əlavə vitamin alınmırsa, çatışmazlıq meydana gələ bilər.
Dəri Rəngi:
Qara və ya tünd dəri tonuna malik olan insanlar daha çox melanin maddəsinə malikdirlər, bu da günəş işığı vasitəsilə D vitamini istehsalını azalda bilər.
Yararsız Bağırsaq Udulması (Malabsorbsiyon):
Bağırsaqların D vitamini sorulma qabiliyyəti bəzi xəstəliklərdə (məsələn, Crohn xəstəliyi, çölyak xəstəliyi, kistik fibroz) pozula bilər.
Kifayət Qədər Qaraciyər və ya Böyrək Funksiyası:
Qaraciyər və böyrəklərin funksiyası D vitamininin bədəndə aktiv formaya çevrilməsi üçün vacibdir. Bu orqanların xəstəlikləri D vitamini çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Piylənmə:
D vitamini piy toxumasında saxlanıla bilər, buna görə piylənməsi olan insanlarda D vitamininin qan dövranına çıxarılması daha çətin ola bilər.
D Vitamini Çatışmazlığının Simptomları
D vitamini çatışmazlığı uzun müddət ərzində simptomsuz qala bilər, lakin bu vəziyyət bədənin müxtəlif sistemlərini təsir edə bilər və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Sümük və Əzələ Ağrıları:
D vitamini çatışmazlığı kalsiumun sümüklərə doğru daşınmasını çətinləşdirir və bu, sümük ağrısı və əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər. Xüsusilə bel və ayaqlarda yayılmış ağrılar müşahidə oluna bilər.
Sümük Zəifliyi və Qırıqları:
Uşaqlarda raqit, böyüklərdə isə osteomalaziya adlanan sümük xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Osteomalaziya sümüklərin zəifləməsi və qırıqlara daha həssas olması ilə xarakterizə olunur. Yaşlı insanlarda D vitamini çatışmazlığı osteoporoza səbəb ola bilər.
Yorğunluq və Zəiflik:
D vitamini çatışmazlığı tez-tez yorğunluq və enerji çatışmazlığı ilə müşayiət olunur. İnsanlar özlərini davamlı yorğun və zəif hiss edə bilərlər.
Depressiya:
Tədqiqatlar göstərir ki, D vitamini çatışmazlığı depressiya və əhval dəyişikliyinə səbəb ola bilər. Xüsusilə qış aylarında günəş işığının az olduğu yerlərdə yaşayan insanlar arasında daha çox rast gəlinir.
İmmunitet Sisteminin Zəifləməsi:
D vitamini immun sistemin düzgün işləməsi üçün vacibdir. Çatışmazlıq hallarında insanlar daha çox infeksiyalara (məsələn, soyuqdəymə və qrip) meyilli ola bilərlər.
Uşaqlarda Gecikmiş İnkişaf:
Uşaqlarda D vitamini çatışmazlığı sümük inkişafının geri qalmasına, raqitə və böyümə problemlərinə səbəb ola bilər. Bu uşaqlar daha zəif əzələlərə və deformasiyaya uğramış sümüklərə malik ola bilərlər.
D Vitamini Çatışmazlığının Diaqnozu
D vitamini çatışmazlığı bir qan testi ilə asanlıqla diaqnoz edilə bilər. Bu test D vitamininin 25-hidroksivitamin D (25(OH)D) formasının səviyyəsini ölçür. Aşağıdakı səviyyələrə görə diaqnoz qoyula bilər:
D vitamini çatışmazlığı: 20 ng/mL-dən aşağı
Yetərsiz D vitamini səviyyəsi: 21-29 ng/mL
Optimal D vitamini səviyyəsi: 30-100 ng/mL
Həkimlər, xüsusən sümük zəifliyi və ya qırıqları olan insanlara D vitamini səviyyələrini yoxlatmağı tövsiyə edə bilərlər.
D Vitamini Çatışmazlığının Müalicəsi
D vitamini çatışmazlığı müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və müalicə D vitamini səviyyəsinin normallaşdırılmasına yönəldilmişdir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. D Vitamini Əlavələri:
D vitamini çatışmazlığı olan insanlara həkim tərəfindən təyin olunan D vitamini əlavələri verilir. Bu əlavələr gündəlik və ya həftəlik olaraq qəbul edilə bilər. Həkim, çatışmazlığın şiddətinə görə dozanı müəyyən edir.
2. Qidalanma:
D vitamini ilə zəngin qidalar pəhrizə daxil edilməlidir. Bu qidalara aşağıdakılar daxildir:
Yağlı balıqlar (məsələn, qızılbalıq, uskumru, tuna)
Yumurta sarısı
Gücləndirilmiş süd, portağal suyu və taxıl məhsulları
Qaraciyər
Kifayət qədər D vitamini əldə etmək üçün qidalanma ilə bağlı həkim və ya diyetoloq məsləhəti faydalı ola bilər.
3. Günəş İşığı:
Günəş şüaları D vitamini sintezini təmin edən əsas mənbədir. Gündəlik 15-30 dəqiqə günəş işığında olmaq (günəşdən qoruyucu kremlər istifadə etmədən) bədənin D vitamini ehtiyacını qarşılamağa kömək edə bilər. Lakin çox günəşə məruz qalma dəri xərçəngi riskini artırdığı üçün bu metod diqqətlə tətbiq edilməlidir.
4. İnvaziv Müalicələr:
Çox ciddi hallarda (məsələn, ciddi osteomalaziya və ya raqit) xəstələrə yüksək dozalarda D vitamini inyeksiyaları təyin edilə bilər.
D Vitamini Çatışmazlığının Qarşısının Alınması
D vitamini çatışmazlığının qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər tövsiyə edilir:
Daimi Günəş İşığı Almaq: Gündəlik günəş işığında olmaq bədənin D vitamini ehtiyacını qarşılamaq üçün vacibdir.
D Vitamini Zəngin Qidalar Yemək: D vitamini ilə zəngin qidaları müntəzəm olaraq pəhrizə daxil etmək vacibdir.
D Vitamini Əlavələri İstifadə Etmək: Xüsusilə qış aylarında günəş işığından yetərincə faydalana bilməyən insanlar üçün D vitamini əlavələri təyin oluna bilər.
Risk Qrupunda olan İnsanlar Üçün Mütəmadi Testlər: Yaşlı insanlar, piylənmə problemi olanlar, hamilə qadınlar və bağırsaq malabsorbsiyası olan xəstələr mütəmadi olaraq D vitamini səviyyələrini yoxlatmalıdırlar.
Nəticə
D vitamini çatışmazlığı sümük zəifliyi, əzələ ağrıları və ümumi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən ciddi bir vəziyyətdir. Günəş işığı, qidalanma və əlavə qəbul etməklə bu vəziyyətin qarşısını almaq mümkündür. Müntəzəm olaraq həkimlə məsləhətləşmək və düzgün tədbirlər görmək D vitamini səviyyəsini normallaşdırmağa kömək edər.
