Delirium Nədir?
Delirium, beynin funksiyasının kəskin şəkildə pozulması nəticəsində meydana gələn və diqqət, şüur və davranışda ciddi dəyişikliklərə səbəb olan bir vəziyyətdir. Bu vəziyyət, daha çox müvəqqəti olub, əksər hallarda tibbi müdaxilə ilə düzəldilə bilər. Delirium, şəxsin çevrəsini düzgün qavramaması, vaxt və məkan hissinin itirilməsi, psixoz əlamətləri (hallüsinasiyalar, delusiyalar) və kognitiv pozğunluqlar ilə özünü göstərir.
Delirium, təkcə əhval pozğunluğu ilə bağlı bir vəziyyət deyil, həm də beyin kimyasının və ya strukturunun pozulması ilə əlaqəli olan tibbi bir problemdir.
Deliriumun Əlamətləri
Deliriumun simptomları tez bir şəkildə inkişaf edir və əsasən aşağıdakı əlamətləri əhatə edir:
1. Şüur Bulanıklığı
Diqqət problemləri: Şəxs, ətraf mühitinə diqqətini verməkdə çətinlik çəkir və gündəlik fəaliyyətləri izləməkdə narahatlıq yaşayır.
Şüurun bulanması: Şəxs, ətrafında baş verən hadisələri və insanları qavramaqda çətinlik çəkir. Bəzən şəxsin zaman və məkan hissi itir.
Qavrayış pozğunluğu: Şəxs, real olmayan şeylər görür və ya eşidir (hallüsinasiyalar).
2. Emosional Dəyişikliklər
Həyəcan və narahatlıq: Delirium olan şəxs, narahatlıq, qorxu və ya həddindən artıq aktivlik hissi yaşayır.
Ağlama və ya gülmə: Şəxs, emosional vəziyyəti qeyri-sabit ola bilər və bir anda təəccüblü şəkildə ağlama və ya gülmə kimi davranışlar sərgiləyə bilər.
İrritabilite və qəzəb: Bəzən, şəxs əsəbi olur və kiçik dəyişikliklərə qarşı həddindən artıq reaksiya verə bilər.
3. Davranış Problemləri
Bədbinlik və ya şiddətli təzyiq: Şəxs ətrafındakı insanlara qarşı təhqiramiz və ya şiddətli davranışlar sərgiləyə bilər.
Sosial təcrid və ya qorxu: Şəxs, başqaları ilə əlaqə qurmaqda çətinlik çəkir və bəzən sosial qarşılaşmalardan qaçmağa başlayır.
4. Yuxu və Davranış Dəyişiklikləri
Yuxusuzluq: Şəxs gecə yatmaqda çətinlik çəkə bilər və ya çox uzun müddət yuxusuz qalır.
Gündüz yuxululuğu: Şəxs, gündüz saatlarında çox yuxulaya bilər və bu da normal gündəlik fəaliyyətlərə maneə törədə bilər.
5. Hallüsinasiyalar və Delusiyalar
Hallüsinasiyalar: Şəxs, real olmayan şeyləri görür və ya eşidir, məsələn, eşitmələr və ya vizual hallüsinasiyalar.
Delusiyalar (Yanlış inanclar): Şəxs reallıqdan uzaq və yanlış inanclara sahəb olur, məsələn, insanlar tərəfindən izlənildiyini düşünə bilər.
Deliriumun Səbəbləri
Delirium, bir çox fərqli amillərdən qaynaqlana bilər. Ən yaygın səbəblər bunlardır:
1. Tibbi Xəstəliklər
Infeksiyalar: Bakterial və ya viral infeksiyalar (xüsusən yaşlı insanlarda), deliriumun yaranmasına səbəb ola bilər.
Beyin zədələnmələri: Travmalar, insult və ya beyin qanaması deliriumun yaranmasına səbəb ola bilər.
Metabolik pozğunluqlar: Qan şəkəri, elektrolit balanssızlıqları və ya qaraciyər və böyrək problemləri deliriuma səbəb ola bilər.
2. Dərmanlar və Toksinlər
Dərmanların yan təsirləri: Bəzi dərmanlar (antidepressanlar, analjeziklər, antiseptiklər və narkotik maddələr) deliriuma səbəb ola bilər.
Alkoqol və narkotiklər: Alkoqol və narkotik maddələrin çox istifadə edilməsi, xüsusən də alkoqolun qəfildən kəsilməsi deliriumu tetikleyebilir.
3. Fiziki və Psixoloji Stresslər
Cərrahi əməliyyatlar: Xüsusilə yaşlı insanlarda cərrahi əməliyyatlar sonrasında delirium inkişaf edə bilər.
Fiziki zəiflik və yuxusuzluq: Uzun müddət yatmamaq, qida və su çatışmazlığı kimi fiziki streslər də deliriuma səbəb ola bilər.
4. Hormon və Kimyəvi Dəyişikliklər
Hormon balanssızlığı: Hormon dəyişiklikləri (məsələn, tiroid problemləri) deliriumu tetikleyebilir.
Təzyiq və qan dövranı problemləri: Hipotansiyon (aşağı təzyiq) və ya digər qan dövranı problemləri da beynin oksigenlə təmin olunmamasına səbəb ola bilər və delirium yaranmasına səbəb ola bilər.
Deliriumun Müalicəsi
Delirium müalicəsi, onun səbəbindən asılıdır. Müalicə səbəb olan amilləri idarə etmək və şəxsin şüurunun normallaşmasına kömək etmək üzərində qurulmalıdır.
1. Tibbi Müdaxilə
Səbəbin müalicəsi: Deliriumun əsas səbəbini müəyyən etmək və müalicə etmək vacibdir. Bu, infeksiyaların müalicəsi, dərmanların tənzimlənməsi və metabolik pozğunluqların düzəldilməsi kimi tədbirlər ola bilər.
Elektron balansının bərpası: Elektrolit balanssızlığı, qan şəkəri pozğunluqları və digər tibbi problemlər müalicə edilməlidir.
2. Dəstək və Nəzarət
Hidratasiya və düzgün qidalanma: Şəxsin düzgün qidalanması və su tələbatının ödənməsi əhəmiyyətlidir.
Yuxu rejimi: Deliriumdan əziyyət çəkən şəxsin yaxşı bir yuxu nizamına malik olması təmin edilməlidir.
3. Psixoloji Dəstək
Emosional dəstək: Deliriumdan əziyyət çəkən şəxslər, sosial dəstək və anlayışla müalicə oluna bilər.
Ətraf mühitin sabitləşdirilməsi: Şəxsin mühitini sakit və sabit saxlamaq, deliriumun azaldılmasına kömək edə bilər.
4. Dərmanlar
Antipsixotiklər: Şizofreniya və ya digər psixoz əlamətləri varsa, müəyyən hallarda antipsixotik dərmanlar təyin oluna bilər.
Sedativlər və anksiolitiklər: Narahatlıq və təlaş hisslərini azaltmaq üçün bəzi hallarda bu dərmanlar istifadə edilə bilər.
Delirium, ciddi bir vəziyyətdir və çox vaxt fiziki və psixoloji faktorların birləşməsindən qaynaqlanır. Bu pozğunluğun müalicəsi, əsas səbəbin müəyyənləşdirilməsi və müvafiq tibbi və psixoloji müdaxilələr ilə mümkün olur. Erken müdaxilə və düzgün müalicə ilə deliriumdan əziyyət çəkən şəxs sağalabilər.
