🧠 Delirium nədir?
Delirium — qısa müddətli, lakin kəskin beyin qarışıqlığı halıdır. Şəxsin diqqəti, yaddaşı, şüuru və davranışları qısa zaman ərzində dəyişir. Bu dəyişikliklər saatlarla və ya günlərlə inkişaf edə və gün ərzində dalğavari (bir az düzəlmə – bir az pisləşmə) şəkildə davam edə bilər.
⚠️ Deliriumun əsas xüsusiyyətləri:
Ani başlanır (saatlar və ya günlər içində)
Gecə saatlarında pisləşə bilər
Əvvəllər tam sağlam olan biri də yaşaya bilər
Keçicidir, lakin müalicə olunmazsa həyat üçün təhlükəli ola bilər
🔍 Deliriumun Simptomları
🧠 Zehni və davranış əlamətləri:
SimptomTəsviri
💫 Şüur bulanıqlığıƏtraf mühiti və ya insanları tanımama, qarışıqlıq
🎯 Diqqət pozğunluğuDanışanı izləyə bilməmə, fikri cəmləşdirə bilməmə
🔄 Düşüncə və danışıqda lənglik və ya qarışıqlıqƏlaqəsiz danışmaq, cümlələri yarımçıq buraxmaq
🕒 Zaman və məkan oriyentasiyasının itməsiHarada, neçə yaşında olduğunu bilməmək, "indi hansı gündür?"
😱 Halüsinasiyalar və illüziyalarƏtrafda olmayan səslər və ya görüntülər görmək, səhv tanımalar
🤯 Hərəkətlərdə dalğalanmaBəzən hiperaktiv (çox danışan, yerində dayanmayan), bəzən passiv və donuq hal
🧍♂️ Fiziki əlamətlər:
Tərləmə, titrəmə
Yuxusuzluq və ya gecə-gündüz ritminin pozulması
Sürətli ürək döyüntüsü, yüksək təzyiq və ya nəfəs darlığı
Səbəbsiz təşviş, qorxu, narahatlıq
Nəzərlərin donuq baxışı və ya göz təması qurmaqda çətinlik
🎯 Delirium kimlərdə daha çox görülür?
👴 Yaşlılar (xüsusilə 65+ yaş)
🏥 Uzun müddət xəstəxanada yatanlar, reanimasiya xəstələri
🧬 Demensiya və Alzheimer xəstələri
🦠 İnfeksiyalara məruz qalanlar (sidik yolu, ağciyər və s.)
💊 Çoxlu dərman qəbul edənlər (xüsusilə ağrıkəsici, yuxu dərmanları, antidepressantlar)
⚡ Travma, əməliyyat və ya ağrılı tibbi müdaxilədən sonra
🧪 Diaqnostika necə aparılır?
Klinik müşahidə (həkim və psixiatr tərəfindən)
CAM testi (Confusion Assessment Method) – deliriumun olub-olmadığını müəyyən edir
Qan analizləri, sidik testi (infeksiya varsa)
Baş beyin KT və ya MRT (beyin zədəsi istisna etmək üçün)
Elektrolit balansı, oksigen səviyyəsi, şəkər dəyərləri yoxlanılır
🩺 Deliriumun müalicəsi necə aparılır?
🔹 1. Əsas səbəbin tapılıb müalicə olunması
Ən vacib addım — deliriuma səbəb olan amilin (infeksiya, dərman, hipoksiya və s.) aradan qaldırılmasıdır.
🔹 2. Dəstəkvi müalicə:
Sakit və aydın mühitdə saxlamaq
Saat, təqvim, tanış əşyalarla oriyentasiyanı dəstəkləmək
Yaxınlarının iştirakı – tanış simalar xəstəni sakitləşdirir
Su və qidalanma balansını qorumaq
Yatmaq üçün melatonin və ya sakitləşdirici rejimlər tətbiq etmək
Gecə-gündüz ritmini qorumaq (işıqlandırma və sakitlik rejimi)
🔹 3. Dərman istifadəsi (yalnız ciddi hallarda):
Haloperidol və ya risperidon – psixotik simptomlar və narahatlıq üçün
Yüngül hallarda adətən dərman verilmədən şərait və səbəb müalicəsi yetərlidir
🔄 Delirium ilə demensiyanın fərqi nədir?
XüsusiyyətDeliriumDemensiya
BaşlanmaAni (saat və ya gün içində)Yavaş və tədricən (aylarla, illərlə)
GedişDalğavari, dəyişkəndirDaimi və proqressivdir
Dəyişikliklərin vaxtıGündüz yaxşılaşa, gecə pisləşə bilərDəyişməz və sabit gedişlidir
Geri dönməMüalicə ilə bərpa mümkündürTam geri dönməz
SəbəbləriYoluxma, dərman, travma, əməliyyat və s.Neyrodegenerativ proses (Alzheimer və s.)
✅ Nəticə
Delirium, yaşlı və ya xəstə insanlarda tez-tez rast gəlinən, lakin düzgün və vaxtında müdaxilə ilə tam sağala bilən ciddi bir vəziyyətdir. Əgər yaxınlarınızda ani şüur dəyişiklikləri, qarışıqlıq və qəribə davranışlar müşahidə edirsinizsə – gecikmədən həkimə müraciət edin.
İstəsəniz sizə:
Yaşlılarda deliriumu erkən tanımaq üçün maraqlandırıcı sual forması
Evdə baxım zamanı sakitləşdirici və yönəldici mühit qurmaq üsulları
Delirium sonrası beyin bərpası üçün gündəlik fəaliyyət planı
