Etiologiya və risk faktorları:
Cins və yaş: Cins vacib amildir, çünki kişilərdə çox nadirdir. İyirmi yaşdan kiçiklərdə çox nadir hallarda rast gəlinir. Xəstəlik 20 yaşından etibarən tədricən artır və 45-55 yaşda müəyyən həddə çatır, bu dövrdə hər 100.000 qadına 125 yeni hadisə görülür. 55 yaşdan sonra artım daha kəskin olur, 60-65 yaşlı hər 100.000 qadına ildə 153 yeni hadisə, 80-85 yaşlarında isə 312-yə yüksəlir.
Endokrin faktorlar: 12 yaşından əvvəl ilk menstruasiya görənlərdə süd vəzi xərçənginə tutulma tezliyi 13 yaşından sonra olanlara nisbətən təxminən iki dəfə yüksəkdir. 45 yaşından əvvəl təbii menopozu olanlarda süd vəzi xərçənginə tutulma riski 0,73, təbii menopoz zamanı 55 yaşında olanlarda isə 1,48-dir. İlk hamiləliyini 30 yaşdan yuxarı olanlarda süd vəzi xərçənginə tutulma riskinin 18 yaşından kiçik olanlara nisbətən 4-5 dəfə yüksək olduğu müəyyən edilib.
Postmenopozal dövrdə aşağı dozada estrogenin qısa müddətli istifadəsi nisbətən təhlükəsizdir. Qarışıq oral kontraseptivlər reproduktiv həyatın ortasında (təxminən 25-39 yaş) uzun illər istifadə olunsa belə, döş xərçəngi riskinə təsir göstərmir. Bununla belə, kombinə edilmiş oral kontraseptivlər uzun illər erkən yaşda istifadə edildikdə döş xərçəngi riskini artıra bilər.
Ətraf mühit faktoru və pəhriz: Pəhriz mühüm amildir. Yağ və ya xolesterinin qəbulu ilə steroid hormon metabolizması arasında mümkün əlaqə, etioloji agentin pəhriz yağının ola biləcəyini irəli sürdü. Adambaşına düşən yağ qəbulu ilə döş xərçəngindən ölüm nisbəti arasında korrelyasiya var. Alkoqol qəbulu ilə döş xərçəngi riski arasında dozadan asılı əlaqə aşkar edilmişdir.
Ailə tarixi və digər süd vəzisində xərçəng: Anası süd vəzi xərçəngi olan qadınlarda normal əhali ilə müqayisədə süd vəzi xərçəngi 2-3 dəfə daha çox aşkar edilir. Döş xərçəngi ailə tarixi olanlarda daha erkən yaşda görülür və ikitərəfli döş xərçəngi ailə tarixi olmayanlara nisbətən daha tez-tez baş verir.
Döş Xərçəngində Diaqnoz:
Anamnez: Döş xərçənginin erkən diaqnostikasında ən mühüm faktor xəstələrin vaxtaşırı öz-özünə müayinəsi və şübhəli tapıntıların olması halında ən qısa zamanda həkimə müraciət edilməsidir. İlkin şikayətlər 65,3% kütlə, 5,4% ağrı, 1% döş böyüməsi, 3,1% döş dərisinin geri çəkilməsi, 2,1% məmə uclarının kiçilməsi, 2% aksiller kütlə, 1,8% məmə axıntısı, 0,8% döş dərisinin qızartı olub.
Mamoqrafiya:
Adi mammoqrafiya zamanı 0,1 rad-dan az radiasiya qəbul edilir. Buna görə də mamoqrafiya zamanı alınan şüalanma ilə döş xərçəngi arasında heç bir əlaqə yoxdur. Mamoqrafiyanın məqsədi döşdə palpasiya olunan və ya palpasiya olunmayan zədələri olan xəstələri simptomatik hala gəlməzdən əvvəl erkən dövrdə aşkar etməkdir. Çünki erkən mərhələdə aşkarlanan xəstələrin proqnozu daha yaxşıdır. Mammoqrafiya adi şəkildə çəkilmiş iki tərəfli filmdir. Şübhəli kütlələrdə böyüdülmüş ləkələr götürülə bilər. Filmlərdə bədxassəli kriteriyalar axtarılır. Bunlar kütlələr, asimmetriya, ulduzşəkilli qeyri-şəffaflıqlar və ya toxuma təhrifləri və ya mikrokalsifikasiya yığınları kimi görünə bilər. Aksiller limfa düyünləri, dəri və ya məmə dəyişiklikləri də müşahidə edilə bilər. Amerika Xərçəng Cəmiyyəti tövsiyə edir ki, hər bir qadın 20 yaşından sonra özünü müayinə etməli, 35 yaşından sonra isə “əsas xətt” mammoqramma etdirməlidir. 40-50 yaş arasında hər il mamoqramma aparılmalıdır.
Mamoqrafiya;
Müayinə ilə aşkarlana bilməyən və neoplazma şübhəsi olan lezyonların qiymətləndirilməsində, biopsiya göstəricisi dəqiq olmayan çoxlu kistlərin və ya kütlələrin qiymətləndirilməsində. Seqmental mastektomiya+radiasiya terapiyası keçirmiş xəstələrin təqibində. Segmental və ya total mastektomiya əməliyyatı keçirmiş xəstələrin qarşı tərəf döşünün təqibində. Semptomatik olan, lakin palpasiya olunan döş kütləsi olmayan yağlı və iri döşlərin qiymətləndirilməsində. Sinxron və ya multisentrik lezyonların qiymətləndirilməsində istifadə olunur.
Ultrasonoqrafiya: Qabaqcıl ultrasəs cihazları ilə kütlələrin ölçüsü, bərk kistik differensiasiya və ultrasonoqrafiya təhlükəsiz və səy olmadan həyata keçirilə bilər. Biopsiya qərarı təcrübəli rentgenoloqun nəticəsi ilə xəstənin klinikasını bilən cərrah tərəfindən verilməlidir.
Döş Xərçəngində Müalicə Üsulları:
Döş xərçəngində müalicələr birlikdə və ya bir-birinin ardınca tətbiq edilir.
1. Cərrahi müalicə: Döş xərçəngi şiş daxil olmaqla döş toxumasının bir hissəsinə və ya bütün döş və qoltuqaltı limfa düyünlərinə yayılıbsa, döş xərçənginin əsas müalicə üsulu aksiller limfatik damarların çıxarılmasıdır.
Döşün tam çıxarılmasına mastektomiya deyilir. Şiş və onu əhatə edən sağlam miqdarda döş toxuması üzərindəki dəri ilə birlikdə çıxarılırsa, buna seqmental mastektomiya deyilir. Bu, döş mühafizəsi əməliyyatının ən çox yayılmış üsuludur.
Döş xərçəngində proqnozu təyin edən ən əhəmiyyətli faktor qoltuqaltı (qoltuqaltı) limfa düyünlərinə yayılıb yayılmamasıdır. Bunu başa düşmək üçün əməliyyata başlayarkən məmə başı ətrafındakı dəriyə xüsusi boyalar və/yaxud maddələr çəkilir və bu boyaların göründüyü qoltuqaltında döşə ən yaxın olan ilk limfa düyünləri çıxarılır və həmin vaxt tez müayinə edilir. Bu üsul sentinel limfa biopsiyası adlanır. Qoltuq altındakı bütün limfa damarlarının çıxarılmasına aksiller limfa düyünlərinin kəsilməsi deyilir. Bu gün gözətçi limfa düyünləri müsbət olduqda və ya müayinədə qoltuqaltı vəzilər aşkar edildikdə və ya biopsiya ilə şiş göstərildikdə tətbiq edilir.
Təmiz bir cərrahi sərhəd əldə etmək şərti ilə, fokusda bir şiş varsa, döş qoruyucu cərrahiyyə (BCS) edilə bilər. Döş qoruyucu müalicə ilə yanaşı, xəstələr həmin döşə radioterapiya almalıdırlar.
BCS uyğun olmayan xəstələr:
Döş vəzinin birdən çox kvadrantında (dörddə birindən ibarət bölgələrdə) çoxmərkəzli şiş varsa, mamoqrafiyada diffuz bədxassəli diffuz mikrokalsifikasiyalar varsa, şiş növü kimi məmə xərçənginin iltihabi növü varsa, şiş varsa. ikinci cərrahi əməliyyatda cərrahi marja, əgər xəstə başqa səbəblərdən döş qəfəsi nahiyəsinə radioterapiya almışsa, o zaman bütün döş çıxarılması daha uyğundur.
2. Kimyaterapiya: Döş xərçənginin müalicəsi, şiş hüceyrələrinin yayılmasının qarşısını almaq üçün müxtəlif dərmanların verilməsi ilə tamamlanır.
3. Radioterapiya: Döş qoruyucu (yəni, döşün bir hissəsinin çıxarılması) əməliyyatından sonra və ya şişin böyük olduğu və ya ətrafa yayıldığı hallarda cərrahiyə əlavə olaraq yerli şiş nəzarəti üçün müvafiq nahiyələrə şüa tətbiq edilməsidir. qoltuqaltı.
4. Hormonoterapiya: Müxtəlif hormonlar, xüsusilə estrogen, şişin inkişafı və yayılmasına təsir göstərir. Bu hormonların təsirinin qarşısını almaq üçün 5 ildir xüsusilə antiestrogen preparatlardan (Tamoksifen və s.) istifadə edilir.
Döş Xərçənginin Müalicəsinin Fəsadları
Döş əməliyyatları ümumiyyətlə digər cərrahi əməliyyatlara nisbətən daha az problemə (fəsadlara) səbəb olur. Dokular arasında sızan mayenin yığılması ən çox təkrarlanan aspirasiyalarla sağalan seroma dediyimiz cərrahi sahədə müşahidə olunur. Qoltuqaltı limfa düyünlərinin təmizləndiyi əməliyyatlarda daha çox rast gəlinir.
Qanama hər hansı bir əməliyyatdan sonra görünə bilən bir komplikasiyadır. Döş əməliyyatından sonra da görülə bilər, lakin digər əməliyyatlardan daha nadirdir. Diqqətli qanaxma nəzarəti ilə onun baş vermə ehtimalı çox aşağı səviyyələrə endirildi.
Limfedema əməliyyat olunan tərəfdə qolun şişməsidir. Xüsusilə qoltuqaltı limfa düyünlərini təmizləmək cəhdlərindən sonra inkişaf edir. Radioterapiya alanlarda daha çox rast gəlinir. İnfeksiyanın qarşısının alınması vacibdir. Əgər limfedema inkişaf edibsə, qolda fiziki məşqlər edilərək nəzarət altında saxlanmağa çalışılır.
Bundan əlavə, çiyin birləşməsində hərəkətin məhdudlaşdırılması da mühüm problemdir. Döş əməliyyatından sonra qolu bir müddət çox hərəkət etdirməmək lazımdır. Bu, çiyində hərəkətin məhdudlaşdırılması ilə nəticələnir. Adətən effektiv fiziki terapiya ilə tamamilə həll olunur.
Döşün rekonstruksiyası mastektomiya zamanı dərhal və ya sonrakı aylar və ya illər sonra edilə bilər. Əməliyyat zamanı dərhal aparılan rekonstruksiyada estetik nəticələr daha yaxşı olsa da, radioterapiya və kimyaterapiya tələb olunan hallarda rekonstruksiya gec dövrdə həyata keçirilir.
