Hiperparatiroidizmin Növləri
Hiperparatiroidizmin iki əsas növü var:
Primar hiperparatiroidizm:
Bu növ hiperparatiroidizm paratiroid vəzlərinin özlərində yaranan problemlər səbəbindən baş verir. Paratiroid vəzlərində şişlər (adenomalar) və ya hiperplazi (hüceyrə çoxalması) nəticəsində vəzlər həddindən artıq hormon ifraz edir. Primar hiperparatiroidizm ən çox rast gəlinən növdür və qanda kalsium səviyyəsinin artmasına səbəb olur.
Sekundar hiperparatiroidizm:
Bu növ hiperparatiroidizm bədəndə qanda kalsium səviyyəsinin azalması ilə əlaqəli olur. Bu, adətən böyrək çatışmazlığı, D vitamini çatışmazlığı və ya digər səbəblərdən qaynaqlanır. Sekundar hiperparatiroidizm zamanı paratiroid vəzləri daha çox hormon ifraz etməyə başlayır, lakin qanda kalsium səviyyəsi normallaşmaz.
Hiperparatiroidizmin Səbəbləri
1. Primar hiperparatiroidizmin səbəbləri:
Paratiroid adenoması: Paratiroid vəzlərinin ən çox yayılmış xoşxassəli şişləridir. Bu şişlər paratiroid hormonunun çox istehsalına səbəb olur.
Paratiroid hiperplaziyası: Vəzlərin hüceyrələrinin çoxalması ilə nəticələnən vəziyyətdir və hormon istehsalının artmasına gətirib çıxarır.
Genetik faktorlar: Ailəvi hiperparatiroidizm və ya multiple endokrin neoplaziya sindromu (MEN) kimi genetik xəstəliklər primar hiperparatiroidizmin inkişafına səbəb ola bilər.
2. Sekundar hiperparatiroidizmin səbəbləri:
Xroniki böyrək çatışmazlığı: Böyrəklərin zədələnməsi zamanı qanda D vitamini səviyyəsi aşağı düşür və bu da qanda kalsium səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. Paratiroid vəzləri buna cavab olaraq daha çox hormon ifraz edir.
D vitamini çatışmazlığı: D vitamini bədəndə kalsiumun sorulmasına kömək edir. D vitamini çatışmazlığı zamanı qanda kalsium səviyyəsi azalır və bu da paratiroid hormonunun çox ifrazına səbəb olur.
Hiperparatiroidizmin Əlamətləri
Hiperparatiroidizmin əlamətləri fərqli ola bilər, lakin qanda kalsium səviyyəsinin artması (hiperkalsemiya) müxtəlif orqan sistemlərinə təsir göstərərək bir sıra simptomlara səbəb ola bilər. Ən çox rast gəlinən əlamətlər bunlardır:
Sümüklərdə ağrı və zəiflik:
Paratiroid hormonu sümükdən kalsiumu çıxararaq qana daxil edir. Bu isə sümüklərin zəifləməsinə və sümük ağrılarına səbəb olur. Osteoporoz və sümük qırıqları riski də artır.
Böyrək problemləri:
Qanda yüksək kalsium səviyyəsi böyrəklərdə daşların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Hiperparatiroidizm zamanı böyrək daşları, böyrək funksiyasının azalması və xroniki böyrək xəstəliyi riski artar.
Mədə-bağırsaq simptomları:
Yüksək kalsium səviyyəsi mədə və bağırsaqlarda problemlərə səbəb ola bilər. Bunlara iştahsızlıq, ürəkbulanma, qusma, qəbizlik və mədə xorası daxildir.
Sinir sistemi əlamətləri:
Hiperparatiroidizm yuxululuq, diqqət pozğunluğu, unutqanlıq, depresiya və yorğunluq kimi nevroloji simptomlara səbəb ola bilər.
Əzələ zəifliyi və ağrılar:
Kalsium səviyyəsinin pozulması əzələ zəifliyi, yorğunluq və əzələ ağrılarına səbəb ola bilər.
Sidik ifrazının artması və susuzluq:
Böyrəklərin funksiyasında yaranan problemlər səbəbindən daha çox sidik ifraz olunur və bu da bədəndə susuzluq yaradır.
Hiperparatiroidizmin Diaqnozu
Hiperparatiroidizm diaqnozu üçün bir neçə laboratoriya testi və görüntüləmə üsulları istifadə olunur. Əsas diaqnostik metodlar bunlardır:
Qanda kalsium və PTH səviyyələrinin ölçülməsi:
Qanda kalsium və paratiroid hormonunun (PTH) səviyyəsi ölçülür. Hiperparatiroidizmin əsas göstəricisi qanda kalsium səviyyəsinin yüksək olması və bununla yanaşı PTH səviyyəsinin də yüksək olmasıdır.
D vitamini səviyyəsi:
Qanda D vitamini səviyyəsi ölçülür, çünki D vitamini çatışmazlığı sekundar hiperparatiroidizmin səbəbi ola bilər.
Sümük sıxlığı testi:
Densitometriya vasitəsilə sümüklərin sıxlığı ölçülür. Hiperparatiroidizm zamanı sümüklərdən kalsium çıxarıldığı üçün sümük sıxlığı azalır və osteoporoz riski artır.
Ultrasəs və ya MIBI skan:
Paratiroid vəzlərinin ölçüsünü və onların fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün ultrasəs və ya MIBI skanı (Sestamibi paratiroid skanı) istifadə olunur. Bu testlər vasitəsilə vəzdəki adenomalar və ya hiperplazi müəyyən edilə bilər.
Sidik testi:
Sidikdə kalsium səviyyəsi yoxlanılır. Yüksək sidik kalsiumu böyrək problemlərinə işarə edə bilər.
Hiperparatiroidizmin Müalicəsi
Hiperparatiroidizmin müalicəsi xəstəliyin növünə, səbəbinə və şiddətinə görə dəyişir. Aşağıda müalicə variantları verilmişdir:
1. Cərrahi müdaxilə
Primar hiperparatiroidizm zamanı paratiroid vəzlərinin cərrahi yolla çıxarılması (paratiroidektomiya) ən effektiv müalicə üsuludur. Əksər hallarda yalnız xəstə vəz çıxarılır və bu əməliyyat hiperkalsemiyanı və digər simptomları aradan qaldırır.
2. Dərman müalicəsi
Kalsimimetik dərmanlar: Bu dərmanlar paratiroid vəzlərinin PTH ifrazını azaldır və qanda kalsium səviyyəsini normallaşdırır. Kalsimimetiklər cərrahi müdaxiləni məqbul hesab etməyən və ya əməliyyat oluna bilməyən xəstələrdə istifadə olunur.
D vitamini və ya kalsium əlavələri: Sekundar hiperparatiroidizmi olan xəstələrdə D vitamini və ya kalsium çatışmazlığı varsa, bu əlavələr təyin edilə bilər.
3. Yaşam tərzi və qidalanma
Kalsium qəbulunu tənzimləmək: Yüksək kalsium səviyyəsi olan xəstələrdə qidalanma ilə qəbul edilən kalsium məhdudlaşdırıla bilər.
Hidratasiya: Susuzluğun qarşısını almaq və böyrək daşlarının yaranma riskini azaltmaq üçün kifayət qədər su içmək vacibdir.
Fiziki aktivlik: Sümüklərin sağlamlığını qorumaq və osteoporoz riskini azaltmaq üçün müntəzəm fiziki fəaliyyət tövsiyə edilir.
4. Müşahidə və nəzarət
Müşahidə altında saxlamaq: Yüngül hallarda və ya simptomları olmayan xəstələrdə həkim müntəzəm olaraq qanda kalsium və PTH səviyyələrini izləyə bilər. Bu zaman xəstəyə hər hansı ciddi simptom və ya komplikasiya yaranmadığı müddətdə cərrahi müdaxilə lazım olmaya bilər.
Hiperparatiroidizmin Fəsadları
Hiperparatiroidizm vaxtında müalicə olunmazsa, müxtəlif fəsadlara səbəb ola bilər. Ən çox rast gəlinən fəsadlar bunlardır:
Osteoporoz: Sümükdən kalsiumun çıxarılması səbəbindən sümüklər zəifləyir və qırıqlar daha asan baş verir.
Böyrək daşları: Yüksək kalsium səviyyəsi böyrəklərdə daşların yaranmasına səbəb ola bilər.
Xroniki böyrək xəstəliyi: Böyrək funksiyasının pisləşməsi böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Ürək-damar problemləri: Uzun müddət yüksək kalsium səviyyəsi ürək-damar sisteminə təsir edərək yüksək qan təzyiqi, ürək ritminin pozulması və damar sərtləşməsi kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Nəticə
Hiperparatiroidizm, paratiroid vəzlərinin həddindən artıq hormon ifrazı nəticəsində qanda kalsium səviyyəsinin yüksəlməsi ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Bu vəziyyət sümük, böyrək və digər orqanlara ciddi təsir göstərə bilər. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə hiperparatiroidizmin səbəb olduğu fəsadların qarşısını almaqda vacibdir. Müalicə variantları cərrahi müdaxilə, dərman müalicəsi və yaşam tərzi dəyişikliklərini əhatə edə bilər.
