Hipertoniyanın Səbəbləri
1. Birincili (İlkin) Hipertoniya:
Əksər hallarda səbəb bilinmir və tək bir faktor deyil, genetik və ətraf mühit faktorlarının birləşməsi nəticəsində yaranır.
Əsasən yaşla əlaqəli dəyişikliklər və həyat tərzi faktorları rol oynayır.
2. İkincili Hipertoniya:
Əsas bir səbəb nəticəsində yaranır, məsələn:
Böyrək xəstəlikləri
Hormonal pozğunluqlar (Cushing sindromu, hipertiroidizm, aldosteronizm)
Damar anomaliyaları (aorta koarktasyonu)
Dərmanlar (oral kontraseptivlər, dekonjestantlar, bəzi ağrı kəsicilər)
Alkoqol və narkotik maddələr
Risk Faktorları
Yaş (orta yaşlı və yaşlı insanlar daha çox risk altındadır)
Genetik meyillilik
Obezlik
Fiziki fəaliyyətin az olması
Yüksək duzlu pəhriz
Alkoqol və tütün istifadəsi
Xroniki stress
Yüksək xolesterol səviyyələri
Diabet
Simptomlar
Hipertoniya əksər hallarda simptomsuz keçir və "səssiz qatil" kimi tanınır. Bununla belə, bəzi insanlar aşağıdakı simptomları hiss edə bilər:
Baş ağrısı
Başgicəllənmə
Nəfəs darlığı
Sinə ağrısı
Ürək çırpıntısı (palpitasiya)
Burun qanaması
Yorğunluq və ya qarışıqlıq
Diaqnoz
1. Qan Təzyiqi Ölçümü:
Qan təzyiqi sfigmomanometr (qan təzyiqi ölçən cihaz) ilə ölçülür.
Normal qan təzyiqi səviyyələri: 120/80 mmHg.
Hipertoniya diaqnozu üçün dəfələrlə yüksək ölçüm nəticələri lazımdır.
2. Ambulator Qan Təzyiqi Monitorinqi:
24 saat ərzində qan təzyiqinin davamlı olaraq monitorinqi.
3. Laboratoriya Testləri:
Böyrək funksiyasını, qan şəkərini və xolesterol səviyyələrini yoxlamaq üçün qan və sidik testləri.
4. Elektrokardioqrafiya (EKQ):
Ürəyin elektrik fəaliyyətini yoxlamaq üçün.
5. Ekokardioqrafiya:
Ürəyin strukturunu və fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün.
Müalicə
1. Yaşam Tərzi Dəyişiklikləri:
Sağlam Qidalanma: Meyvə, tərəvəz, tam taxıl və az yağlı proteinlərlə zəngin pəhriz. DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) pəhrizi tövsiyə edilir.
Duz Qəbulunun Azaldılması: Gündəlik duz qəbulunun 2,300 mq-dan az olması tövsiyə edilir, idealdır ki, bu rəqəm 1,500 mq-a qədər azaldılsın.
Fiziki Aktivlik: Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikli aerobik fəaliyyət.
Siqareti Tərgitmək: Siqaret çəkməmək və passiv siqaret tüstüsündən uzaq durmaq.
Alkoqol İstehlakının Azaldılması: Alkoqol istifadəsinin məhdudlaşdırılması.
Sağlam Çəki İdarəsi: Sağlam bədən çəkisini qorumaq.
Stressin Azaldılması: Stress idarə etmə texnikaları və meditasiya.
2. Dərmanlar:
Diuretiklər: Böyrəklərin artıq duzu və mayeni atmasına kömək edir.
ACE İnhibitorları və ya ARB-lər: Damarların daralmasını qarşısını almaq və qan təzyiqini azaltmaq üçün.
Beta-blokatorlar: Ürək ritmini və iş yükünü azaltmaq üçün.
Kalsium Kanal Blokatorları: Damarların genişlənməsinə kömək edir və ürək iş yükünü azaldır.
Renin İnhibitorları: Renin fermentinin fəaliyyətini inhibə edərək qan təzyiqini aşağı salır.
Aldosteron Antagonistləri: Şişkinliyi və yüksək qan təzyiqini azaltmaq üçün.
Profilaktika və Ümumi Tədbirlər
1. Müntəzəm Tibbi Yoxlamalar:
Qan təzyiqinin müntəzəm olaraq ölçülməsi və izlənməsi.
2. Risk Faktorlarının Azaldılması:
Sağlam qidalanma, fiziki aktivlik və stress idarə etmə texnikalarının tətbiqi.
3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Siqareti tərgitmək, alkoqol qəbulunu azaltmaq və sağlam çəkini qorumaq.
4. Təhsillənmə:
Qan təzyiqinin idarə edilməsi və hipertoniya ilə bağlı məlumatlılığın artırılması.
Nəticə
Hipertoniya ciddi və həyat təhlükəsi yaradan bir vəziyyətdir, lakin vaxtında müdaxilə və müvafiq müalicə ilə idarə edilə bilər. Sağlam həyat tərzinin mənimsənilməsi və müntəzəm tibbi müayinələr, yüksək qan təzyiqinin qarşısının alınmasında və idarə edilməsində mühüm rol oynayır. Hər hansı bir hipertoniya əlamətləri hiss etdikdə dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir.
