🔹 1. Crohn xəstəliyi
🔹 2. Xoralı kolit (ülserativ kolit)
Bu xəstəliklər həm bağırsaq daxilində, həm də bütün bədəndə sistemli iltihabi reaksiyalara səbəb ola bilər. Gedişatları dalğavari xarakter daşıyır – yəni ağırlaşma və sakit dövrlərlə müşayiət olunur.
🔸 1. Crohn xəstəliyi nədir?
İstənilən həzm traktına təsir edə bilər (ağızdan anusadək), amma ən çox nazik bağırsağın sonu (terminal ileum) və yoğun bağırsaq tutulur.
İltihab bağırsağın bütün qatlarını əhatə edir (transmural).
İltihab aralıklı və "atlamalı" (skip lesions) şəkildə yayılır – sağlam və zədələnmiş hissələr növbələnir.
Daralma (stenoz), fistulalar və abssesslər çox görülür.
Əlamətləri:
Qarnın sağ aşağı hissəsində ağrı (xüsusilə yeməkdən sonra)
Davamlı ishal
Qızdırma
Arıqlama və iştaha azalması
Bəzən anal fistulalar, çatlar
🔸 2. Xoralı kolit nədir?
Yalnız yoğun bağırsağı (kolonu) və xüsusilə düz bağırsağı (rektumu) təsir edir.
İltihab səthi təbəqələrlə məhduddur (yalnız selikli qişa).
İltihab bütöv və ardıcıl şəkildə yayılır — yəni atlamalı deyil.
Qanlı ishal və rektal qanaxma ən xarakterik əlamətlərdəndir.
Əlamətləri:
Tez-tez qanlı və selikli ishal (gündə 10 dəfəyə qədər)
Qarnın sol aşağı hissəsində ağrı
Təcili nəcis ifrazı (tenezm)
Qızdırma, halsızlıq
İştaha azalması və çəki itkisi
🔸 Hər iki xəstəliyin ümumi əlamətləri
Uzunmüddətli ishal (qanlı və ya kanlı)
Qarın ağrıları
Qızdırma
Yorğunluq
Arıqlama
Anemiya (qan azlığı)
Bağırsaqdankənar əlamətlər də ola bilər:
Dəridə səpgilər (erythema nodosum)
Göz iltihabları (uveit, irit)
Oynaqlarda ağrı (artrit)
Qaraciyər və öd yolları problemləri
🔹 Diaqnostika
Kolonoskopiya + biopsiya – ən vacib üsuldur
Endoskopiya (mədə və nazik bağırsaq üçün)
MR və ya KT enteroqrafiya – daralma və fistulaların aşkarlanması
Qan analizləri – anemiya, iltihab markerləri (CRP, ESR)
Nəcis analizi – infeksiyaların istisnası və kalprotektin baxılması
🔹 Müalicə prinsipləri
🔸 Kəskin mərhələ (ağırlaşma) zamanı:
Kortikosteroidlər (prednizolon, budesonid) – iltihabı sürətlə azaldır
Aminosalisilatlar (mesalazin, sulfasalazin) – xüsusən xoralı kolitdə təsirlidir
İmmunosupressiv dərmanlar – azatioprin, metotreksat
Bioloji preparatlar (anti-TNF: infliksimab, adalimumab) – xüsusilə orta və ağır hallarda
Antibiotiklər – fistula və ya abssess hallarında
🔸 Sakit mərhələ (remissiya) üçün:
Dərmanlar dayandırılmır – remissiya qoruyucu müalicə vacibdir
Hər 6–12 ayda təkrar müayinələr
🔹 Cərrahiyyə nə vaxt lazımdır?
Crohn xəstəliyində:
Daralmalar, fistulalar, abssesslər varsa
Müalicəyə cavab yoxdursa
Xoralı kolitdə:
Qanaxma, perforasiya və ya xərçəng riski olduqda
Müalicəyə tabe olmayan ağır formalar
🔹 Qidalanma və həyat tərzi
✅ Faydalıdır:
Yüngül və az lifli qidalar (kəskin dövrdə)
Balanslı, zülallı, vitaminli rasion (sakit dövrdə)
Qidaları yaxşı çeynəmək, bol su içmək
Stressdən uzaq durmaq
❌ Çəkiniləsi:
Spirtli içkilər, qızartmalar, qazlı içkilər, acı-ədviyyatlı qidalar
Həddən artıq lif (ağır mərhələdə)
Siqaret (xüsusilə Crohn-da zərərlidir)
🔹 Mümkün fəsadlar
Bağırsaq daralması və keçməzlik
Fistula və abssess
Qanaxma
Qidalanma pozuntusu, vitamin/mineral çatışmazlığı
Kolon xərçəngi riski (xüsusilə uzunmüddətli xoralı kolitdə)
🔹 Nəticə
İltihabi bağırsaq xəstəlikləri xronik, amma idarə edilə bilən xəstəliklərdir. Müntəzəm həkim nəzarəti, düzgün dərman istifadəsi, həyat tərzinin tənzimlənməsi və qidalanmaya diqqət — remissiyanı qorumaq və həyat keyfiyyətini artırmaq üçün əsasdır.
