MS xəstəliyinin əsas xüsusiyyətləri:
Autoimmun xəstəlik: MS-də immun sistemi özünə aid olan miyelin qişasına hücum edir. Miyelin qişası sinirləri əhatə edən qoruyucu təbəqədir və bu təbəqə zədələndikdə sinir impulslarının ötürülməsi yavaşlayır və ya tamamilə bloklanır.
Zədələnmiş miyelin bölgələri (lezyonlar): Sinir hüceyrələrində meydana gələn zədələnmə (lezyonlar) müxtəlif bölgələrdə baş verə bilər və sinir sistemindəki bu zədələnmələr sinir impulslarının yavaşlamasına və ya kəsilməsinə səbəb olur.
MS xəstəliyinin simptomları:
MS xəstəliyinin simptomları çox müxtəlifdir və bu simptomlar zamanla dəyişə bilər. MS xəstəliyinin simptomları xəstədən xəstəyə fərqli ola bilər və xəstəliyin hansı sinir yollarını təsir etməsinə bağlıdır:
Yorğunluq: MS xəstələrinin ən çox qarşılaşdığı simptomdur və gündəlik fəaliyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə çətinləşdirə bilər.
Görmə problemləri:
Optik nevrit (göz sinirinin iltihabı) MS-də tez-tez rast gəlinir və bulanıq görmə, ikili görmə və ya bir gözün görmə qabiliyyətinin azalmasına səbəb ola bilər.
Uyuşma və ya qarıncalanma hissi: Əllərdə, ayaqlarda və ya bədənin digər bölgələrində hissiyatın itməsi və ya uyuşma baş verə bilər.
Hərəkət çətinlikləri və koordinasiya pozuntuları: Sinir yollarının zədələnməsi nəticəsində bədənin hərəkətləri pozula bilər, bu da balanssızlıq, tarazlıq problemləri və zəifliyə səbəb ola bilər.
Əzələ spazmları və sərtlik: MS olan insanlarda əzələlərdə ağrı və sərtlik müşahidə edilə bilər. Əzələlər qeyri-iradi şəkildə sıxıla və ya spazm ola bilər.
Zəiflik: Xüsusilə ayaqlar və əllərdə əzələ zəifliyi baş verə bilər və bu vəziyyət zamanla irəliləyərək ciddi hərəkət problemlərinə səbəb ola bilər.
Duyğu və ağrı pozuntuları: Bəzi hallarda MS xəstələrində kəskin ağrılar və ya anormal duyğular (məsələn, yanma, sancma) baş verə bilər.
Nitq və udma problemləri: MS xəstələri bəzən nitq pozuntuları və ya udma çətinlikləri ilə üzləşə bilərlər.
Koqnitiv problemlər: Yaddaş pozuntusu, diqqət əksikliyi, qərar qəbul etmədə çətinlik kimi zehni funksiyaların zəifləməsi MS-in bəzi formalarında rast gəlinə bilər.
Bağırsaq və sidik kisəsi problemləri: MS xəstəliyi bəzən bağırsaq və sidik kisəsi fəaliyyətini də poza bilər, bu isə nəzarətsiz sidik ifrazı və ya qəbizlik kimi problemlərə yol aça bilər.
MS xəstəliyinin növləri:
MS-in müxtəlif formaları var, bunlar xəstəliyin irəliləmə yoluna görə təsnif edilir:
Təkrarlayıcı-remitent MS (RRMS): MS xəstəliyinin ən yayılmış formasıdır. Bu növdə xəstəlik simptomları ataklar şəklində yaranır və sonra remissiya dövrləri ilə müşahidə edilir. Remissiya dövründə simptomlar ya tamamilə keçər, ya da qismən yaxşılaşar.
İrəliləyici ikincili MS (SPMS): Bu növdə xəstəlik təkrarlayan-remittent formadan başlayır, lakin zamanla xəstəlik mütəmadi olaraq irəliləyir və remissiya dövrləri qısalır.
İrəliləyici ilkin MS (PPMS): Bu növdə xəstəlik başdan bəri davamlı olaraq irəliləyir və remissiya dövrləri olmur.
Təkrarlayıcı-irəliləyici MS (PRMS): Bu növdə xəstəlik həm davamlı irəliləyir, həm də arada kəskin ataklar baş verir.
MS xəstəliyinin səbəbləri:
MS xəstəliyinin dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin bir sıra amillər xəstəliyin inkişafına təsir göstərə bilər:
Genetik meyillilik: Ailə üzvlərində MS xəstəliyi olan şəxslərdə risk daha yüksəkdir.
Autoimmun faktorlar: Bədənin immun sistemi səhvən mərkəzi sinir sisteminə hücum edir və miyelin qişasını zədələyir. Bu, autoimmun bir reaksiyadır.
Ətraf mühit faktorları: MS xəstəliyinin bəzi ətraf mühit faktorları ilə (məsələn, D vitamini çatışmazlığı, bəzi virus infeksiyaları) əlaqəsi ola bilər.
Cins və yaş: MS adətən 20-40 yaş arasında başlayır və qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir.
MS xəstəliyinin diaqnozu:
MS-in diaqnozu üçün həkimlər xəstənin simptomlarına və bir neçə müayinəyə əsaslanırlar:
Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRI): Beyin və onurğa beynindəki lezyonları müəyyən etmək üçün ən çox istifadə olunan görüntüləmə üsuludur.
Bel punksiyası (lumbar punksiya): Beyin-omurilik mayesinin incələnməsi MS-in diaqnozunda köməkçi ola bilər.
Elektrik stimul testləri: Sinir yollarında impulsların nə dərəcədə yaxşı keçdiyini yoxlamaq üçün istifadə edilir.
MS xəstəliyinin müalicəsi:
MS xəstəliyinin tam müalicəsi yoxdur, lakin xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq və simptomları idarə etmək üçün müxtəlif müalicələr mövcuddur:
Atakları idarə edən dərmanlar: Kortikosteroidlər kimi dərmanlar atakları qısaltmağa və şiddətini azaltmağa kömək edə bilər.
Xəstəliyin irəliləməsini yavaşladan dərmanlar: Beta-interferonlar və immunosupressiv dərmanlar MS-in irəliləməsini yavaşlatmaq üçün istifadə olunur.
Simptomları idarə edən dərmanlar: MS xəstələrində görülən əzələ spazmları, yorğunluq, depressiya və digər simptomlar üçün xüsusi dərmanlar təyin edilə bilər.
Fiziki və peşə terapiyası: Hərəkət və balans problemlərini yaxşılaşdırmaq üçün fiziki terapiya faydalı ola bilər. Peşə terapiyası isə xəstələrin gündəlik işləri yerinə yetirmə bacarıqlarını gücləndirmək üçün tətbiq olunur.
Proqnoz:
MS xroniki bir xəstəlikdir və xəstələrin təcrübələri çox fərqli ola bilər. Bəzi insanlarda xəstəlik daha yavaş irəliləyir və uzun müddət yüngül simptomlarla davam edir, digərlərində isə daha sürətlə irəliləyərək ciddi hərəkət problemlərinə və əlilliyə səbəb ola bilər. Erken diaqnoz və müalicə, xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir.
