OKB-nin Əsas Simptomları:
Obsessiyalar (Düşüncələr və Yaşanan Narahatlıqlar):
Təkrarlanan, narahatlıq yaradan düşüncələr: İnsanlar bəzən özlərindən asılı olmayan, narahatlıq və ya qorxu yaradan düşüncələr keçirirlər. Məsələn, "Evimi tərk etməliyəm, çünki qapını bağlamadığımı unutmuşam" kimi düşüncələr ola bilər.
Qorxu və təkrarlanan narahatlıqlar: Bu qorxular, ümumiyyətlə təhlükəsizlik və ya şəxsi gigiyenaya dair olur. Məsələn, əşyaların kirli olduğu və ya bir şeyin düzgün yerində olmadığına dair narahatlıq.
Kompulsiyalar (Təkrarlanan Hərəkətlər):
Təkrarlanan davranışlar: Bu, obsesif düşüncələrin yarattığı narahatlığı azaltmaq üçün edilən hərəkətlərdir. Məsələn, əllərin təmizlənməsi, qapıların və pəncərələrin dəfələrlə yoxlanılması, bir şeyin müəyyən bir şəkildə düzülməsi.
Ritualistik hərəkətlər: İnsanlar müəyyən bir hərəkəti, məsələn, bir şeyi dəfələrlə saymağı və ya müəyyən bir ardıcıllıqla təkrarlamağı bir növ məcburiyyət kimi hiss edə bilərlər. Bu davranışlar, onların narahatlıqlarını azaldacağına inanılır, amma realda təsirli olmurlar.
Nəzarət etmə və narahatlıq:
OKB olan şəxslər, davranışlarını idarə etməkdə çətinlik çəkirlər. Bəzən narahatlıq hissi o qədər güclüdür ki, bu davranışları yerinə yetirmədən sakitləşə bilməzlər. Bu, şəxsin həyatını ciddi şəkildə təsir edə bilər.
Zaman itkisi:
Təkrarlanan davranışlar və düşüncələr çox vaxt keçirir və şəxsin gündəlik fəaliyyətləri ilə uyğunlaşmasına mane olur. İş, məktəb və sosial həyat bu davranışlar tərəfindən zəiflədilə bilər.
OKB-nin Səbəbləri:
OKB-nin dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinmir, amma bir neçə amil bu pozuntunun yaranmasına səbəb ola bilər:
Genetik Amillər:
Araşdırmalar göstərir ki, OKB-nin ailəvi bir irsiyyət meyli ola bilər. Yəni, valideynlərindən birində OKB olan uşaqların da bu pozuntuya sahib olma ehtimalı daha yüksəkdir.
Beyin Kimyasının Pozulması:
Beyindəki müəyyən kimyəvi maddələrin (məsələn, serotonin) balanssızlığı, OKB-nin inkişafında rol oynaya bilər. Serotonin, əhval-ruhiyyə, davranış və düşüncələrin tənzimlənməsində əhəmiyyətli rol oynayır.
Ətraf Mühit və Təcrübələr:
Uşaqlıqda yaşanan stresli təcrübələr (məsələn, travmalar, ətrafdakı təzyiqlər, valideyn münasibətləri) OKB-ni tetikleyə bilər. Bəzi insanlar, müəyyən bir vəziyyətə qarşı təkrarən narahatlıq və qorxu hissi keçirirlər və buna görə kompulsiv davranışlar göstərirlər.
Psixoloji və Şəxsiyyət Xüsusiyyətləri:
Bəzi psixoloji amillər və şəxsiyyət xüsusiyyətləri OKB-nin inkişafına təsir göstərə bilər. Həddindən artıq məsuliyyət hissi və mükəmməllik təzyiqi olan insanlar daha çox OKB inkişaf etdirə bilərlər.
Təhlükəsizliyi artırmaq istəyi:
OKB-li insanlar, təkrarlanan hərəkətləri təhlükəsizlik hissi yaratmaq və təhlükələrdən qorunmaq üçün etdiklərini düşünürlər. Məsələn, "Əgər əllərimi dəfələrlə yumağa davam etdim, xəstələnməyəcəyəm" kimi inamları ola bilər.
OKB-nin Müalicəsi:
OKB müalicəsi çox vaxt psixoterapiya, dərman müalicəsi və ya hər ikisinin birləşməsi ilə aparılır. Müalicə metodları, uşaqlar və yetkinlər üçün fərqli ola bilər, amma ümumi məqsəd narahatlıq və kompulsiv davranışları azaltmaqdır.
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT):
KDT, OKB müalicəsində ən effektiv terapiya növü hesab edilir. Bu terapiya, uşaqların və böyüklərin obsesif düşüncələrini tanımasına və onların əsassız olduğuna inandırılmasına kömək edir. KDT, kompulsiv davranışların və narahatlıq hisslərinin idarə olunmasına da kömək edir.
Bu terapiya, uşaqlara və yetkinlərə həyatlarına daha müsbət və balanslı yanaşmalar öyrədir.
Maruz Qalma və Reaksiya Dayandırma:
Bu terapiya, OKB-nin əsas elementlərindən biridir. Şəxslər, qorxduqları və ya narahat olduqları vəziyyətlərə yavaş-yavaş maruz qalaraq, bu vəziyyətlərlə necə başa çıxacaqlarını öyrənirlər. Məsələn, bir şəxs, əllərini yumağa məcbur olursa, ona bu davranışı yerinə yetirmədən əvvəl necə reaksiya verəcəyini öyrətmək faydalıdır.
Dərman Müalicəsi:
OKB-nin müalicəsi üçün antidepressant dərmanlar istifadə edilə bilər, xüsusən serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörləri (SNRIs) və selektiv serotonin geri alım inhibitorları (SSRIs). Bu dərmanlar, beyindəki serotonin səviyyələrini artırmağa kömək edərək OKB simptomlarını yüngülləşdirir.
Yüksək Dəstəkləyici Ailə və Sosial Dəstək:
Ailə üzvləri və dostlar tərəfindən göstərilən dəstək, OKB-nin müalicə prosesində çox vacibdir. Valideynlər, uşaqlarına bu pozuntu ilə başa çıxmağı öyrətməkdə yardımçı ola bilərlər.
Relaksasiya və Stress Azaltma Texnikaları:
Relaxasiya və stress idarəetmə metodları, xüsusilə yoga, meditasiya və dərin nəfəs alma məşqləri, OKB ilə mübarizə edən insanlara faydalı ola bilər.
Nəticə:
OKB, həm psixoloji, həm də fiziki cəhətdən həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldan bir pozuntudur. Lakin, doğru müalicə metodları ilə OKB-nin əlamətləri idarə oluna və azaldıla bilər. Koqnitiv davranış terapiyası, dərman müalicəsi və digər dəstək vasitələri, OKB ilə mübarizə aparan insanlara yardımçı ola bilər. Əgər OKB simptomları davam edirsə, peşəkar yardım almaq vacibdir.
