OKB-nin Əsas Simptomları:
1. Obsesyonlar (Düşüncələr və Narahatlıqlar):
Təkrarlanan və narahatlıq yaradan düşüncələr: Obsesyonlar, insanın öz iradəsindən asılı olmadan, tez-tez və həddindən artıq şəkildə meydana çıxan, narahatlıq, qorxu və ya təzyiq yaradan düşüncələrdir. Məsələn, "Evimi tərk etdiyim zaman qapını bağlamadım və evim yanacaq" kimi düşüncələr.
Əsassız qorxular: Obsesyonlar, real və ya xəyalən mümkün olmayan təhlükələri və ya narahatlıqları təmsil edə bilər. Bir çox insanın hər hansı bir təhlükə ilə əlaqədar obsesif düşüncələri olur (məsələn, mikrob tutmaq, tualet təmizliyi, yad insanlardan qorunmaq və s.).
Qəbuledilməz düşüncələr: Bəzi insanlar, başqalarına zərər vermə düşüncələri və ya dini və ya cinsi mövzularla əlaqəli qeyri-adi düşüncələr yaşayırlar. Bu düşüncələr özlərindən asılı olmayaraq gəlir və çox vaxt adamı narahat edir.
2. Kompulsiyalar (Təkrarlanan Davranışlar və Hərəkətlər):
Təkrarlanan hərəkətlər: Kompulsiyalar, obsesyonlara qarşı reaksiya olaraq görülən təkrarlanan və yersiz hərəkətlərdir. Məsələn, əlləri çox vaxt yumaq, qapıları dəfələrlə yoxlamaq, bir şeyi düzgün şəkildə sıralamaq və ya saymaq.
Davranışları dayandırmamağa və ya məhdudlaşdırmamaya çalışmaq: OKB-nin təkrarlanan hərəkətləri, şəxsin qorxularını və narahatlıqlarını azaldır, amma tez-tez yenidən baş verir. Bu səbəbdən, kompulsiyalar qeyri-kontrol və təkrarlanan olur.
Simmetriya və düzgünlük ehtiyacı: Bir çox insan, əşyaların düzgün şəkildə yerləşdirilməsini, müəyyən bir ardıcıllıqla həyata keçirilməsini və ya simmetrik olmasını istəyir. Bu, obsesif davranışların bir forması ola bilər.
3. Həyat Keyfiyyətində Azalma:
Zaman itkisi: Kompulsiyalar çox vaxt çəkdiyi üçün gündəlik fəaliyyətlərə, işə, məktəbə və şəxsi həyatına mənfi təsir göstərir. İnsanlar işlərini və sosial əlaqələrini təxirə salmağa və ya arxa planda buraxmağa meyllidirlər.
Emosional və fiziki yorğunluq: Təkrarlanan obsesif düşüncələr və kompulsiyalar fiziki və emosional yorğunluğa səbəb ola bilər, bu da ümumi əhvalı azaldır.
OKB-nin Səbəbləri:
OKB-nin yaranma səbəbləri tam olaraq məlum olmasa da, bir neçə amilin təsiri olduğu düşünülür:
Genetik Amillər:
Araşdırmalar göstərir ki, OKB, ailə üzvləri arasında daha çox rast gəlinir. Yəni, genetik meyillilik bu pozuntunun yaranmasında rol oynaya bilər.
Uşaqlar və ya gənclər arasında bu pozuntunun daha tez yaranması, genetik amillərin təsirini göstərir.
Beyin Kimyasının Pozulması:
Beyindəki serotonin kimi kimyəvi maddələrin balanssızlığı, OKB-nin yaranmasına və ya şiddətlənməsinə səbəb ola bilər. Serotonin, düşüncələrin, əhval-ruhiyyənin və davranışların tənzimlənməsində əhəmiyyətli rol oynayır.
Ətraf Mühit və Psixoloji Stress:
Stressli həyat hadisələri, məsələn, travma, uşaqlıqda yaşanan zorlama, ya da digər psixoloji stress faktorları, OKB-nin inkişafına səbəb ola bilər.
Bəzi hallarda, uşaq və yeniyetməlik dövründə yaşanan travmatik hadisələr (məsələn, ailədəki narahatlıq, hər hansı bir qəza və ya fiziki zorakılıq) bu pozuntunun yaranmasında təsirli ola bilər.
Cəmiyyətin və Ailə Təsiri:
Ailənin və cəmiyyətin gözləntiləri, özünə qarşı qoyulan sərt və yüksək standartlar, xüsusilə mükəmməllik təzyiqi, OKB-nin inkişafına təkan verə bilər. İnsanlar başqalarına qarşı yüksək tələblər qoyduqca, özlərinə qarşı da mükəmməl olmaq istəyinə girə bilərlər.
OKB-nin Müalicə Metodları:
OKB müalicəsi, psixoterapiya, dərman müalicəsi və ya hər ikisinin birləşməsindən ibarət ola bilər. Müalicə metodları, pozuntunun şiddətinə və insanın ehtiyaclarına uyğun olaraq seçilir.
1. Psixoterapiya:
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT): KDT, OKB-ni müalicə etməkdə ən təsirli terapiya üsullarından biridir. Bu terapiya, şəxsin obsesif düşüncələrini tanımasına və onları real, məntiqli düşüncə tərzi ilə əvəz etməsinə kömək edir. Ayrıca, kompulsiv davranışların azaldılması və emosional tənzimləmə məsələlərində də faydalıdır.
Maruz Qalma və Reaksiya Dayandırma (ERP): Bu terapiya, şəxsin qorxduğu və ya narahatlıq yaratdığı vəziyyətlərə tədricən maruz qalması və həmin vəziyyətlərlə əlaqədar kompulsiv hərəkətləri dayandırmağa çalışması əsasında qurulur. Bu, xüsusilə obsesif düşüncələrin qarşısını almağa və davranışları dəyişdirməyə kömək edir.
2. Dərman Müalicəsi:
Antidepressantlar: OKB-nin müalicəsində selektiv serotonin geri alım inhibitorları (SSRIs) və ya serotonin-norepinefrin geri alım inhibitorları (SNRIs) istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar, beyindəki serotonin səviyyələrini artırmağa kömək edir və simptomları azaldır.
Antipsixotiklər: Bəzi hallarda, daha şiddətli və ya davamlı simptomlarla qarşılaşan insanlarda, antipsixotik dərmanlar istifadə edilə bilər.
3. Dəstək və Təhsil:
Ailə dəstəyi: Ailə üzvlərinin OKB haqqında məlumatlı olması və dəstək verməsi, müalicə prosesini asanlaşdırar və insanın daha sürətli sağalmasına kömək edər.
Sosial dəstək: Dəstək qrupları, insanların bir-biriləri ilə təcrübələrini bölüşərək, müalicə prosesini daha rahat keçirmələrinə kömək edə bilər.
4. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Stressin Azaldılması: Yoga, meditasiya və ya nəfəs alma məşqləri kimi rahatlama metodları, stresin idarə olunmasına kömək edir və OKB simptomlarını yüngülləşdirir.
Düzgün Yuxu və İstirahət: Yuxu rejiminin və ümumi həyat tərzinin yaxşılaşdırılması, emosional vəziyyətin tənzimlənməsinə və psixoloji sağlamlığın qorunmasına kömək edir.
Nəticə:
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), həyatı əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilən bir pozuntudur. Lakin doğru müalicə ilə bu vəziyyət idarə oluna bilər. Psixoterapiya, dərman müalicəsi və dəstək vasitələri, OKB-nin simptomlarını azaltmağa və şəxsiyyətin daha sağlam inkişafına kömək edə bilər. OKB ilə mübarizə edən şəxslər, müalicə və dəstək alaraq həyat keyfiyyətlərini yaxşılaşdıra bilərlər.
