Qastritin Səbəbləri
Qastrit bir çox faktor nəticəsində yaranır. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
Helicobacter pylori İnfeksiyası: Qastritin ən çox rast gəlinən səbəbi Helicobacter pylori (H. pylori) adlı bakteriyadır. Bu bakteriya mədənin selikli qişasını zədələyərək iltihablanmaya və hətta uzun müddətli infeksiyalarda mədə xorasına (yara) səbəb ola bilər.
Qeyri-Steroid Antiinflamatuar Dərmanlar (NSAİİ): Aspirin, ibuprofen və naproksen kimi qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanların uzun müddət və ya yüksək dozalarda istifadəsi mədə qişasının zəifləməsinə və qastritə səbəb ola bilər.
Spirtli İçkilər: Alkoqol mədə qişasını qıcıqlandırır və iltihaba səbəb olaraq qastrit riskini artırır. Davamlı olaraq çox miqdarda alkoqol qəbul etmək kəskin və ya xroniki qastritə səbəb ola bilər.
Stress: Ciddi xəstəliklər, əməliyyatlar və ya travmatik hadisələr mədə qişasında iltihablanmaya səbəb ola bilər. Bu tip qastritə "stress qastriti" deyilir.
Avtoimmün Reaksiyalar: Bəzi insanlarda bədənin immun sistemi mədənin qoruyucu qişasına hücum edə bilər. Bu vəziyyət avtoimmün qastrit adlanır və daha çox digər avtoimmün xəstəliklərdən (məsələn, Hashimoto tiroiditi və ya şəkərli diabet) əziyyət çəkən insanlarda rast gəlinir.
Safra Reflüsü: Mədə və bağırsaq arasında olan qapağın düzgün işləməməsi nəticəsində bağırsaqlardan mədəyə safra axır. Safra reflüsü qastritə səbəb olan digər amillərdən biridir.
Yaşlanma: Yaş artdıqca mədənin qoruyucu qişası zəifləyir və infeksiyalara, xüsusilə də H. pylori infeksiyasına qarşı həssaslıq artır.
Qastritin Simptomları
Qastritin simptomları kəskin və ya xroniki olmasından asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi insanlarda heç bir simptom meydana gəlməyə bilər, digərlərində isə ciddi narahatlıqlar ola bilər. Əsas simptomlar bunlardır:
Mədə Ağrısı və Yanma: Mədə və yuxarı qarın bölgəsində yanma və ya ağrı hissi qastritin ən yaygın simptomlarından biridir. Bu ağrı yeməkdən sonra şiddətlənə bilər və ya yeməkdən sonra rahatlıq tapa bilər.
Ürəkbulanma və Qusma: Qastrit mədədə narahatlıq və ürəkbulanma hissi yarada bilər. Bəzi hallarda qusma da müşahidə olunur.
Şişkinlik və Qaz: Mədə şişkinliyi, qaz və dolğunluq hissi qastritin ümumi simptomlarındandır.
Həzmsizlik (Dispepsiya): Həzmsizlik və dolğunluq hissi qastrit zamanı meydana çıxa bilər.
İştahsızlıq: Mədə narahatlığı və ağrı nəticəsində iştahın azalması müşahidə edilə bilər.
Qara və ya Qanlı Nəcislər: Xüsusilə uzun müddətli qastrit və ya xora zamanı nəcisdə qan və ya qara rəng görünə bilər. Bu, ciddi bir əlamətdir və təcili tibbi yardıma ehtiyac duyur.
Qusmada Qan Görünməsi: Kəskin hallarda və ya ciddi iltihablanmada qusuntu ilə birlikdə qan da görünə bilər.
Qastritin Diaqnozu
Qastritin diaqnozu üçün həkimlər tibbi tarixçə, fiziki müayinə və laborator testlərə əsaslanaraq qərar verirlər. Diaqnoz üçün istifadə edilən əsas üsullar aşağıdakılardır:
Endoskopiya: Endoskop adlanan nazik bir boru vasitəsilə mədənin içi müayinə edilir. Bu prosedur zamanı həkim mədənin daxili divarını vizual olaraq qiymətləndirir və zərurət olduqda biopsiya (toxuma nümunəsi) götürə bilər.
H. pylori Testləri: Qastritin səbəbi olan H. pylori bakteriyasını aşkar etmək üçün qan, nəcis və ya nəfəs testləri aparıla bilər.
Rəngli Radioloji Görüntüləmə: Baryumlu rentgen ilə mədə və bağırsaqların görüntülənməsi aparıla bilər. Bu metodla mədə divarındakı problemlər aşkar edilə bilər.
Qan Testləri: Qastrit diaqnozunu təsdiqləmək və anemiya (qan azlığı) kimi əlaqəli problemləri aşkar etmək üçün qan testləri aparıla bilər.
Qastritin Müalicəsi
Qastritin müalicəsi iltihabın səbəbinə və şiddətinə görə dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Dərman Müalicəsi:
Antibiotiklər: Əgər qastrit H. pylori infeksiyası ilə bağlıdırsa, bakteriyaların aradan qaldırılması üçün antibiotiklər təyin olunur. İki və ya daha çox antibiotik birgə istifadə edilə bilər.
Proton Pompası İnhibitorları: Mədə turşusunu azaldan dərmanlar (omeprazol, lansoprazol) qastritin simptomlarını yüngülləşdirir və mədənin sağalmasına kömək edir.
Antasidlər: Antasidlər mədə turşusunu neytrallaşdıraraq ağrını və yanmanı azaltmağa kömək edir.
H2 Resektor Blokatorları: Bu dərmanlar mədə turşusunun istehsalını azaldır və mədənin qoruyucu qişasının sağalmasına imkan yaradır (ranitidin, famotidin).
Prokinetiklər: Mədə hərəkətini yaxşılaşdırmaq və qida keçişini sürətləndirmək üçün prokinetik dərmanlar istifadə edilə bilər.
2. Pəhriz və Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Qıcıqlandırıcı Qidalardan Qaçmaq: Spirtli içkilər, acı və qızardılmış qidalar kimi qıcıqlandırıcı qidalar mədə iltihabını pisləşdirə bilər. Həssaslıq göstərən qidalar müalicə müddətində məhdudlaşdırılmalıdır.
Siqareti Tərgitmək: Siqaret mədə qişasını qıcıqlandırır və qastrit riskini artırır. Siqareti tərgitmək müalicəyə müsbət təsir göstərə bilər.
Kiçik, Tez-tez Yeməklər: Daha kiçik porsiyalarda, lakin daha tez-tez yemək qastrit simptomlarını yüngülləşdirə bilər.
Stresin İdarə Edilməsi: Stres qastriti pisləşdirə bilər, buna görə də stressin idarə edilməsi üçün meditasiya, yoga və ya digər relaksasiya texnikalarından istifadə faydalı ola bilər.
3. Safra Reflüsünə Qarşı Müalicə:
Safra reflüsünün müalicəsi üçün dərmanlar və ya cərrahi müdaxilələr tələb oluna bilər. Prokinetiklər və safra turşusunu bağlayan dərmanlar təyin edilə bilər.
Qastritin Qarşısının Alınması
Qastritin qarşısını almaq və simptomları yüngülləşdirmək üçün bəzi tədbirlər görmək faydalıdır:
H. pylori infeksiyasının qarşısını almaq: Yaxşı gigiyena, əl yumaq və təhlükəsiz qida istehlakı H. pylori infeksiyasının yayılmasını məhdudlaşdıra bilər.
Spirtli İçkilərin İstifadəsini Məhdudlaşdırmaq: Alkoqoldan uzaq durmaq və ya məhdudlaşdırmaq mədə qişasını qıcıqlandırmaqdan qoruyur.
NSAİİ Dərmanlarının İstifadəsini Məhdudlaşdırmaq: Aspirin və ibuprofen kimi dərmanları yalnız həkim tövsiyəsi ilə və müəyyən edilmiş dozalarda qəbul etmək vacibdir. Alternativ ağrıkəsici dərmanlar istifadə edilə bilər.
Sağlam Pəhriz və Stress İdarəsi: Sağlam pəhrizlə qidalanmaq, acı və qızardılmış qidalardan çəkinmək, həmçinin stres idarəetmə texnikalarını tətbiq etmək qastritin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Nəticə
Qastrit, mədə qişasının iltihablanması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir və müxtəlif səbəblərdən, xüsusilə H. pylori infeksiyası və qeyri-steriod antiinflamatuar dərmanların istifadəsi nəticəsində yaranır. Düzgün müalicə ilə qastritin simptomları idarə edilə bilər və mədə qişası bərpa oluna bilər. Sağlam həyat tərzi, stressin idarə edilməsi və qıcıqlandırıcı qidalardan uzaq durmaq qastritin qarşısını almağa kömək edir.
