Qripin Səbəbləri
Qripin səbəbi influenza virusudur. Bu virusun üç əsas növü var: A, B və C. Bunlar arasında influenza A və B virusları daha çox qrip epidemiyalarına səbəb olur. Virus insandan insana hava damcıları (asqırma, öskürmə) və ya yoluxmuş səthlərə toxunmaqla ötürülür.
Influenza A: Bu, daha ciddi epidemiyalara və pandemiyalara səbəb ola bilən qrip növüdür. Influenza A virusu heyvanlar arasında da yayılır və müxtəlif alt tipləri var (məsələn, H1N1, H3N2).
Influenza B: Daha çox mövsümi qrip epidemiyalarına səbəb olur və insanlar arasında yayılır, lakin influenza A qədər ağır nəticələrə səbəb olmur.
Influenza C: Daha yüngül simptomlara səbəb olur və ciddi qrip epidemiyalarına səbəb olmaz.
Qripin Simptomları
Qripin simptomları adətən virusla təmasdan 1-4 gün sonra ortaya çıxır. Simptomlar qəfil başlaya bilər və tez-tez soyuqdəymə ilə qarışdırıla bilər, lakin qrip simptomları daha şiddətli olur. Əsas simptomlar bunlardır:
Yüksək Qızdırma: 38°C-dən yüksək qızdırma qripin ən yaygın əlamətlərindən biridir və bir neçə gün davam edə bilər.
Üşümə və Tərləmə: Xəstələr üşümə və ardından tərləmə epizodları yaşaya bilər.
Əzələ və Oynaqlarda Ağrılar: Qrip zamanı əzələlərdə və oynaqlarda yayılmış ağrılar hiss edilə bilər.
Baş Ağrısı: Qripə tez-tez şiddətli baş ağrısı müşayiət olunur.
Quru Öskürək: Öskürək qrip zamanı yaygın bir simptomdur və tənəffüs yollarında qıcıqlanma səbəbindən yaranır.
Boğaz Ağrısı: Qrip zamanı boğazda iltihab və ağrı meydana çıxa bilər.
Yorğunluq və Zəiflik: Qrip bədəndə güclü yorğunluğa və enerji çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Burun Axıntısı və Tıxanıqlığı: Bəzi hallarda burun axıntısı və ya tıxanıqlığı qrip zamanı müşahidə oluna bilər.
Ürəkbulanma və Qusma: Xüsusilə uşaqlarda qrip zamanı ürəkbulanma və qusma simptomları da görünə bilər.
Qripin Ağırlaşmaları
Qrip, xüsusilə risk qrupundakı insanlarda ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Ağırlaşmaların baş vermə riski daha çox yaşlılar, hamilə qadınlar, körpələr, immun sistemi zəif olanlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün yüksəkdir. Əsas ağırlaşmalar bunlardır:
Pnevmoniya (Ağciyər İltihabı): Qripin ən ciddi ağırlaşmalarından biri pnevmoniyadır. Bu, bakterial və ya viral ola bilər və müalicə edilməzsə, həyat üçün təhlükə yarada bilər.
Bronxit və Astma Alovlanmaları: Qrip bronxitə səbəb ola bilər və astma xəstələrində astma hücumlarını ağırlaşdıra bilər.
Sinus İnfeksiyası (Sinüzit) və Qulaq İltihabı (Otit): Bəzi hallarda qripin nəticəsində sinus infeksiyaları və qulaq infeksiyaları da inkişaf edə bilər.
Ürək Problemləri: Xüsusilə yaşlı insanlarda qrip ürək-damar sisteminə təsir göstərə və ürək problemlərinə səbəb ola bilər.
Qripin Diaqnozu
Qripin diaqnozu adətən klinik simptomlara əsaslanır, lakin bəzən daha dəqiq diaqnoz üçün laboratoriya testləri də tələb oluna bilər. Diaqnoz üçün istifadə edilən əsas üsullar aşağıdakılardır:
Klinik Müayinə: Həkim xəstənin simptomlarına və tibbi tarixçəsinə əsaslanaraq qrip diaqnozu qoya bilər.
Rapid Influenza Diagnostic Test (RIDT): Bu sürətli test vasitəsilə qrip virusunun varlığı 15-30 dəqiqə ərzində müəyyən edilə bilər. Test burun və ya boğazdan alınan nümunələr üzərində aparılır.
Virus Mədəniyyəti və ya PCR Testi: Daha dəqiq nəticələr üçün PCR testi ilə virusun genetik materialı aşkarlanır. Bu testlər daha uzun müddət tələb edir, lakin qripin mövcudluğunu dəqiq şəkildə təsdiqləyir.
Qripin Müalicəsi
Qripin müalicəsi əsasən simptomları yüngülləşdirmək və ağırlaşmaların qarşısını almağa yönəlib. Xüsusilə risk qrupundakı insanlar üçün antiviral dərmanlar təyin oluna bilər. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Antiviral Dərmanlar:
Oseltamivir (Tamiflu) və Zanamivir (Relenza) kimi antiviral dərmanlar qrip virusunun yayılmasını yavaşladır və simptomların şiddətini azalda bilər. Bu dərmanlar xəstəliyin başlanmasından sonra ilk 48 saat ərzində istifadə olunarsa daha effektivdir.
2. Ağrıkəsicilər və Qızdırma Düşürücülər:
Parasetamol və ya ibuprofen kimi dərmanlar qızdırma, əzələ ağrıları və baş ağrısını yüngülləşdirmək üçün istifadə edilə bilər. Aspirin uşaqlara verilməməlidir, çünki bu, ciddi yan təsirlərə (Reye sindromu) səbəb ola bilər.
3. Maye Qəbulu:
Qrip zamanı bədənin susuz qalmaması üçün kifayət qədər su içmək vacibdir. Maye qəbulu bədən istiliyini tənzimləməyə və infeksiyaya qarşı mübarizəyə kömək edir.
4. İstirahət:
Xəstəlik zamanı bədən istirahətə ehtiyac duyur. Yataq istirahəti qripin şiddətini və müddətini azaltmağa kömək edə bilər.
5. Burun Damlaları və Öskürək Şərbətləri:
Burun tıxanıqlığını aradan qaldırmaq üçün dekonqestant burun damcıları və ya öskürəyi yüngülləşdirmək üçün öskürək şərbətləri istifadə edilə bilər.
Qripin Qarşısının Alınması
Qripin qarşısını almaq üçün ən təsirli üsul qrip peyvəndidir. Bundan başqa, gigiyenik tədbirlər də qripin yayılmasının qarşısını almağa kömək edir. Əsas önləyici tədbirlər bunlardır:
1. Qrip Peyvəndi:
Qrip peyvəndi hər il mövsüm başlamadan əvvəl vurulmalıdır, çünki virus mutasiyaya uğrayır və hər il fərqli olur. Xüsusilə yaşlılar, uşaqlar, hamilə qadınlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün peyvənd vacibdir.
2. Əllərin Yuyulması:
Əlləri mütəmadi olaraq sabun və su ilə yumaq, qrip virusunun yayılmasının qarşısını almaq üçün təsirli üsuldur. Spirt əsaslı əl dezinfeksiyaedici vasitələr də istifadə oluna bilər.
3. Xəstə İnsandan Uzaq Durmaq:
Qrip olan insanlardan uzaq durmaq, virusun yayılmasının qarşısını almağa kömək edir. Xəstələr də başqalarına virusu yaymamaq üçün evdə qalmalıdırlar.
4. Maska Taxmaq:
Xüsusilə qrip mövsümündə və ictimai yerlərdə maska taxmaq qrip virusunun yayılmasını azaldır.
5. Öskürərkən və Asqırarkən Düzgün Gigiyena:
Öskürərkən və ya asqırarkən ağzı və burnu toxuma ilə örtmək və sonra həmin toxumanı atmaq vacibdir. Toxuma olmadıqda dirsəyin içi istifadə edilməlidir.
Nəticə
Qrip yoluxucu və bəzən ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilən viral bir xəstəlikdir. Qripin simptomları ağır ola bilər, lakin erkən diaqnoz və müalicə simptomların şiddətini azaldır. Qripdən qorunmaq üçün peyvənd olunmaq və gigiyenik tədbirlərə riayət etmək çox önəmlidir.
