Şəxsiyyət Pozğunluqlarının Xüsusiyyətləri
Uzunmüddətli və Davamlı Davranışlar:
Bu davranışlar şəxsiyyətin bir hissəsi kimi qəbul olunur və uzun müddət davam edir.
Fərdi Uyğunsuzluq:
Şəxsiyyət xüsusiyyətləri sosial və mədəni normalara uyğun gəlmir.
Funksional Çətinliklər:
Münasibətlərin qurulmasında və davam etdirməsində problemlər.
Müxtəlif Sahələrə Təsir:
Pozuntular düşüncə, emosiyalar, impulslara nəzarət və digər sahələrə təsir edir.
Şəxsiyyət Pozğunluqlarının Kateqoriyaları
Şəxsiyyət pozğunluqları ümumilikdə üç qrupa bölünür:
A Qrupu: Qəribə və ya Eksantrik Davranışlar
Paranoid Şəxsiyyət Pozuntusu:
Həddindən artıq şübhəcilik, başqalarının niyyətlərinə qarşı inamsızlıq.
Şizoid Şəxsiyyət Pozuntusu:
Sosial əlaqələrə marağın olmaması, emosional soyuqluq.
Şizotipal Şəxsiyyət Pozuntusu:
Qəribə düşüncə və davranışlar, sosial narahatlıq.
B Qrupu: Emosional və ya Həddindən Artıq Dramatik Davranışlar
Antisosial Şəxsiyyət Pozuntusu:
Qanunları və sosial normaları pozmaq, empatiya çatışmazlığı.
Sərhəd Şəxsiyyət Pozuntusu (Borderline):
Emosional qeyri-sabitlik, yaxınlıq qorxusu və impulsivlik.
Narsisistik Şəxsiyyət Pozuntusu:
Özünü böyük hiss etmək, empatiya çatışmazlığı, heyranlıq axtarışı.
Histrionik Şəxsiyyət Pozuntusu:
Diqqət mərkəzində olmaq istəyi, həddindən artıq emosional ifadələr.
C Qrupu: Həyəcanlı və ya Qorxulu Davranışlar
Qaçan Şəxsiyyət Pozuntusu (Avoidant):
Rədd edilmək qorxusu səbəbindən sosial əlaqələrdən çəkinmək.
Asılı Şəxsiyyət Pozuntusu:
Digər insanlara həddindən artıq bağlılıq, qərar verməkdə çətinlik.
Obsesiv-Kompulsiv Şəxsiyyət Pozuntusu:
Mükəmməllikçi davranışlar, qayda və nizam-intizama həddindən artıq fokuslanmaq.
Şəxsiyyət Pozğunluqlarının Əlamətləri
Duyğusal Sabitlik:
Hisslərin tez-tez dəyişməsi, həddindən artıq emosional reaksiyalar.
Davranış Problemləri:
Sosial normalara uyğun olmayan davranışlar.
Münasibətlərdə Çətinliklər:
Münasibətləri qurmaq və davam etdirməkdə çətinlik.
Empatiya Çatışmazlığı:
Başqalarının hisslərini anlamamaq və ya nəzərə almamaq.
Özünüdərketmə Problemləri:
Öz şəxsiyyətini və dəyərlərini anlamaqda çətinlik.
Şəxsiyyət Pozğunluqlarının Səbəbləri
1. Genetik Faktorlar
Ailədə psixi sağlamlıq problemlərinin olması riski artıra bilər.
2. Beyin Kimyası
Beyində serotonin və dopamin kimi neyrotransmitterlərin disbalansı.
3. Uşaqlıq Təcrübələri
Valideyn qayğısının çatışmazlığı, zorakılıq və ya emosional travmalar.
4. Sosial və Ekoloji Faktorlar
Sosial mühit, mədəniyyət və həyat tərzi təsirləri.
Diaqnoz və Müalicə
1. Diaqnoz Prosesi
Psixoloji Qiymətləndirmə:
Psixiatr və ya psixoloq tərəfindən simptomların və davranışların təhlili.
DSM-5 və ya ICD-10 Kriteriyaları:
Beynəlxalq olaraq qəbul edilmiş diaqnostik kriteriyalar əsasında qiymətləndirmə.
2. Müalicə Yanaşmaları
Psixoterapiya
Koqnitiv-Davranış Terapiyası (CBT):
Mənfi düşüncə və davranışların dəyişdirilməsi.
Dialektik Davranış Terapiyası (DBT):
Sərhəd şəxsiyyət pozuntusu kimi vəziyyətlər üçün effektivdir.
Psixodinamik Terapiya:
Keçmiş təcrübələrin və travmaların təsirini araşdırmaq.
Dərman Müalicəsi
Antidepresantlar, anksiyolitiklər və ya antipsikotik dərmanlar simptomları idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Qrup Terapiyası
Digər insanlarla qarşılıqlı dəstək və təcrübə mübadiləsi.
Ailə Dəstəyi
Ailə üzvlərinin maarifləndirilməsi və dəstək göstərməsi müalicəni gücləndirir.
Müalicə Prosesində Diqqət Edilməli Məsələlər
Uzunmüddətli Proses:
Şəxsiyyət pozğunluqlarının müalicəsi uzunmüddətli ola bilər.
Təkrarlanma Riski:
Davranış nümunələrinin yenidən yaranma ehtimalı var, bu səbəbdən davamlı dəstək vacibdir.
Dəstəkləyici Mühit:
Ailə, dostlar və cəmiyyətin dəstəyi şəxsiyyət pozğunluqlarının müalicəsində əhəmiyyətlidir.
Nəticə
Şəxsiyyət pozğunluqları fərdin gündəlik həyatına ciddi təsir göstərə bilər, lakin düzgün diaqnoz və müalicə ilə bu pozğunluqlar idarə oluna bilər. Psixoterapiya, dərman müalicəsi və sosial dəstək kimi yanaşmalar, insanlara daha balanslı və funksional bir həyat tərzi qurmaqda kömək edir. Əgər siz və ya yaxınlarınız belə problemlərlə üzləşirsinizsə, peşəkar yardım axtarmaqdan çəkinməyin. Şəxsi və emosional rifah hər bir fərd üçün əlçatandır.
