Səbəblər
Şəxsiyyət pozuntularının dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinmir, lakin bir neçə potensial amil müəyyən edilmişdir:
Genetik faktorlar: Ailədə psixiatrik pozuntuların olması risk faktorunu artırır.
Ətraf mühit faktorları: Uşaqlıq dövründə yaşanan travmalar, zorakılıq, laqeydlik və ya digər neqativ təcrübələr şəxsiyyət pozuntularının inkişafına təsir edə bilər.
Beyin strukturları və funksiyaları: Beynin müəyyən hissələrindəki funksional və ya struktur fərqlər şəxsiyyət pozuntularına səbəb ola bilər.
Şəxsiyyət Pozuntularının Növləri
Şəxsiyyət pozuntuları, fərqli simptomlar və davranış xüsusiyyətlərinə görə üç əsas qrupa bölünür:
A Qrupu: Eksantrik və qəribə davranışlar
Paranoid şəxsiyyət pozuntusu:
Başqalarına qarşı güvənməmək və şübhəcilik.
Düşmənçilik və qısqanclıq hissləri.
Tənqidə qarşı həddindən artıq həssaslıq.
Şizoid şəxsiyyət pozuntusu:
Sosial münasibətlərdən qaçmaq və tək qalmağa üstünlük vermək.
Emosional soyuqluq və laqeydlik.
Sosial fəaliyyətlərə qarşı marağın olmaması.
Şizotipal şəxsiyyət pozuntusu:
Qəribə düşüncələr və inanclar.
Sosial münasibətlərdə narahatlıq və narahatlıq.
Ekssentrik davranış və görünüş.
B Qrupu: Dram, emosional və qeyri-stabil davranışlar
Antisosial şəxsiyyət pozuntusu:
Başqalarının hüquqlarını laqeyd etmək və pozmaq.
Yalançılıq, manipulyasiya və impulsiv davranış.
Qanun pozuntuları və məsuliyyətsizlik.
Sərhədsiz şəxsiyyət pozuntusu:
Emosional qeyri-sabitlik və intensiv duyğular.
Özünə zərər vermə və intihar cəhdləri.
Boşluq və tərk edilmək qorxusu.
Histrionik şəxsiyyət pozuntusu:
Diqqət çəkmək üçün davranış və görünüş.
Emosional həddindən artıq reaksiya və dramatizm.
İncəlik və cazibədarlıq üçün davamlı ehtiyac.
Narsistik şəxsiyyət pozuntusu:
Özünə yüksək dəyər vermək və üstünlük hissi.
Empatiya çatışmazlığı və başqalarını istifadə etmək.
Tərif və heyranlıq ehtiyacı.
C Qrupu: Anksiyoz və qorxulu davranışlar
Çəkingən şəxsiyyət pozuntusu:
Sosial vəziyyətlərdə qorxu və narahatlıq.
Tənqidə qarşı həssaslıq və özünə inamsızlıq.
Tək qalmaqdan və başqaları tərəfindən rədd edilməkdən qorxu.
Asılı şəxsiyyət pozuntusu:
Başqalarına həddindən artıq ehtiyac və asılılıq.
Tək qərar verməkdə çətinlik və tərk edilmək qorxusu.
Özünə inamsızlıq və passivlik.
Obsesif-kompulsif şəxsiyyət pozuntusu:
Perfeksionizm və nizama həddindən artıq diqqət.
Fleksibil olmayan düşüncə və davranışlar.
İş və məhsuldarlıqla həddindən artıq məşğul olmaq.
Diaqnoz
Şəxsiyyət pozuntularının diaqnozu psixiatr və ya klinik psixoloq tərəfindən aparılır:
Psixoloji qiymətləndirmə: Psixiatr və ya psixoloq xəstənin tibbi və psixoloji tarixini, simptomları və davranışlarını qiymətləndirir.
Klinik müsahibə: Xəstə ilə dərinləşdirilmiş müsahibə aparılır.
Psixometrik testlər: Xüsusi psixoloji testlər və anketlər vasitəsilə simptomların qiymətləndirilməsi.
Müalicə
Şəxsiyyət pozuntularının müalicəsi əsasən psixoterapiya və bəzi hallarda dərman müalicəsini əhatə edir:
Psixoterapiya:
Koqnitiv-davranış terapiyası (KDT): Mənfi düşüncə və davranış modellərini dəyişdirmək üçün.
Dialektik davranış terapiyası (DBT): Emosional tənzimləmə və impuls nəzarətini artırmaq üçün.
Psixodinamik terapiya: Fərdin uşaqlıq təcrübələrini və qeyri-şüuri proseslərini araşdırmaq üçün.
Qrup terapiyası: Sosial bacarıqları inkişaf etdirmək və dəstək almaq üçün.
Dərman müalicəsi:
Antidepresanlar: Depressiya və anksiyete simptomlarını idarə etmək üçün.
Antipsikotiklər: Şiddətli hallarda davranış problemlərini idarə etmək üçün.
Anksiyolitiklər: Anksiyetə və narahatlıq simptomlarını azaltmaq üçün.
Evdə Baxım və Dəstək
Sağlam həyat tərzi: Balanslı qidalanma, müntəzəm fiziki fəaliyyət və kifayət qədər yuxu.
Dəstək qrupları: Oxşar problemlərlə üzləşən insanlarla təcrübə paylaşımı və dəstək almaq.
Stress idarəetmə: Stressi azaltmaq üçün meditasiya, yoga və digər rahatlama üsulları.
Müntəzəm tibbi nəzarət: Müalicə rejiminə riayət etmək və müntəzəm olaraq psixiatra müraciət etmək.
Fəsadlar
Şəxsiyyət pozuntularının müalicə edilmədiyi hallarda ciddi fəsadlar yarana bilər:
Sosial və peşə problemləri: İş və şəxsi həyatda çətinliklər.
Psixiatrik komorbidlik: Depressiya, anksiyete və ya digər psixiatrik pozuntuların inkişafı.
İntihar riski: Xüsusilə sərhədsiz şəxsiyyət pozuntusu olan şəxslərdə yüksəkdir.
Sağlamlıq problemləri: Özünə zərər vermə və ya sui-istifadə davranışları nəticəsində fiziki sağlamlıq problemləri.
Şəxsiyyət pozuntuları ciddi və həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilən vəziyyətlərdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə simptomlar idarə edilə bilər və xəstənin həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla bilər. Əgər şəxsiyyət pozuntusu əlamətləri yaşayırsınızsa və ya bu vəziyyətdən şübhələnirsinizsə, psixiatr və ya psixoloqa müraciət etmək vacibdir.
