1. Sarılıq Nədir və Necə Yaranır?
✔ Qırmızı qan hüceyrələri (eritrositlər) yaşlandıqca parçalanır və onların tərkibindəki hemoglobin bilirubinə çevrilir.
✔ Bilirubin qaraciyər tərəfindən işlənir və öd kisəsi vasitəsilə bağırsaqlara atılır.
✔ Əgər qaraciyər bilirubini düzgün şəkildə emal edə bilməzsə və ya öd yollarında tıxanma olarsa, bilirubin qana qarışaraq dəridə və gözlərdə sarı rəng yaranmasına səbəb olur.
📌 Qanda bilirubin səviyyəsi artdıqda, bu vəziyyət sarılıq kimi tanınır.
2. Sarılığın Əsas Növləri
Sarılıq müxtəlif səbəblərə görə üç əsas növə bölünür:
🔹 1. Hemolitik Sarılıq (Qırmızı Qan Hüceyrələrinin Həddindən Artıq Parçalanması)
✔ Qırmızı qan hüceyrələrinin normadan daha sürətli parçalanması nəticəsində bilirubin istehsalı artır.
✔ Qaraciyər bu artan bilirubini emal edə bilmir, nəticədə qana daha çox bilirubin daxil olur.
📌 Səbəbləri:
✅ Qan xəstəlikləri (məs., talassemiya, oraq hüceyrəli anemiya)
✅ Böyrək və dalaq problemləri
✅ Autoimmun xəstəliklər
🔹 2. Hepatosellüler Sarılıq (Qaraciyərlə Bağlı Sarılıq)
✔ Qaraciyərin zədələnməsi nəticəsində bilirubinin emal prosesi pozulur.
✔ Bu növ sarılıq qaraciyər xəstəlikləri ilə əlaqəlidir.
📌 Səbəbləri:
✅ Hepatit (A, B, C, D, E)
✅ Qaraciyər sirrozu (spirtli içkilər və yağlı qaraciyər xəstəliyi səbəbindən)
✅ Qaraciyər xərçəngi və qaraciyər çatışmazlığı
🔹 3. Obstruktiv (Mexaniki) Sarılıq (Öd Yollarının Tıxanması)
✔ Öd kisəsi və ya öd yollarında tıxanma nəticəsində bilirubin bağırsaqlara atıla bilmir və qana qarışır.
📌 Səbəbləri:
✅ Öd daşı xəstəliyi
✅ Öd kisəsi və ya öd yollarında şiş
✅ Qaraciyər və öd yollarında infeksiyalar
📌 Obstruktiv sarılıq ciddi və təcili tibbi müdaxilə tələb edə bilər.
3. Sarılığın Əlamətləri
Sarılığın əsas simptomları bunlardır:
✅ Dərinin və gözlərin saralması – Ən xarakterik əlamətdir.
✅ Sidiyin tünd rəng alması – Bilirubinin sidikdə artması səbəbindən qəhvəyi və ya tünd sarı rəngdə ola bilər.
✅ Nəcisin açıq rəngdə olması – Ödün bağırsaqlara çatmaması səbəbindən boz və ya çox açıq rəngdə ola bilər.
✅ Qarında şişkinlik və ağrı – Xüsusilə öd yolları və qaraciyərlə bağlı sarılıq hallarında.
✅ Halsızlıq və yorğunluq – Qaraciyər funksiyalarının zəifləməsi nəticəsində ümumi zəiflik hissi.
✅ Qaşıntı – Bilirubin səviyyəsinin artması dəridə qaşıntı yarada bilər.
✅ İştahsızlıq və kilo itkisi – Xüsusilə qaraciyər xəstəliklərində müşahidə olunur.
📌 Sarılıq həm kəskin, həm də xroniki formada özünü göstərə bilər və səbəbə bağlı olaraq müxtəlif yanaşmalar tələb edir.
4. Sarılığın Diaqnozu Necə Qoyulur?
📌 Sarılığın səbəbini tapmaq üçün həkimlər müxtəlif testlər və müayinələr aparır:
✅ Qan testləri – Bilirubin səviyyəsini, qaraciyər fermentlərini (ALT, AST, ALP, GGT) və infeksiyaları yoxlamaq üçün.
✅ Ultrasəs müayinəsi – Qaraciyər və öd kisəsində problemləri aşkar etmək üçün.
✅ MRCP və ya ERCP (Endoskopik Retroqrad Xolanjiyopankreatoqrafiya) – Öd yollarının vəziyyətini qiymətləndirmək üçün.
✅ Qaraciyər biopsiyası – Qaraciyərin strukturunu dəyərləndirmək üçün.
5. Sarılığın Müalicəsi
📌 Sarılığın müalicəsi onun səbəbindən asılıdır.
🔹 1. Hemolitik Sarılığın Müalicəsi
✔ Əsas məqsəd qırmızı qan hüceyrələrinin həddindən artıq parçalanmasının qarşısını almaqdır.
✔ Qan köçürülməsi və immun sistemini tənzimləyən dərmanlar istifadə oluna bilər.
🔹 2. Hepatosellüler Sarılığın Müalicəsi
✔ Qaraciyərin bərpasına kömək etmək üçün xüsusi pəhriz və dərman müalicəsi tətbiq olunur.
✔ Hepatitə görə antiviral dərmanlar istifadə oluna bilər.
✔ Alkoqoldan və zərərli qidalardan uzaq durmaq qaraciyərin bərpasına kömək edir.
📌 Qaraciyər sirrozu və ciddi hallarda qaraciyər transplantasiyası lazım ola bilər.
🔹 3. Obstruktiv Sarılığın Müalicəsi
✔ Öd yollarında tıxanma varsa, cərrahi və ya endoskopik müdaxilə tələb oluna bilər.
✔ Öd daşı varsa, öd kisəsi çıxarıla bilər.
✔ Şiş və ya xərçəng səbəb olursa, xüsusi müalicə tələb oluna bilər.
📌 Bu vəziyyətlərdə vaxtında həkimə müraciət etmək vacibdir!
6. Sarılığın Qarşısını Necə Almaq Olar?
✅ Sağlam qidalanma – Yağlı qidalardan uzaq durun, qaraciyəri qoruyan qidalar (yaşıl tərəvəzlər, limon, sarıkök) yeyin.
✅ Alkoqoldan uzaq durmaq – Qaraciyərin sağlam qalması üçün vacibdir.
✅ Hepatitə qarşı peyvənd olunmaq – Hepatit A və B viruslarına qarşı peyvənd mövcuddur.
✅ Qan analizlərini mütəmadi yoxlatdırmaq – Qaraciyər fermentlərinin nəzarətdə olması üçün.
✅ Öd kisəsini sağlam saxlamaq – Həddindən artıq yağlı qidalardan çəkinmək öd yollarının tıxanmasının qarşısını ala bilər.
📌 Sağlam həyat tərzi və vaxtında müayinə sarılığın qarşısını almağa kömək edə bilər!
7. Nəticə: Sarılıq Ciddi Bir Problemin Əlaməti Ola Bilər!
✨ Sarılıq bir xəstəlik deyil, lakin qaraciyər, öd kisəsi və qan dövranı ilə bağlı ciddi problemlərin göstəricisi ola bilər.
🔹 Sarılığın əsas səbəbini tapmaq üçün vaxtında həkimə müraciət etmək vacibdir.
🔹 Düzgün qidalanma, qaraciyər sağlamlığına diqqət və peyvəndlər sarılığın qarşısını almağa kömək edə bilər.
🔹 Sidik, nəcisin rəngi və dərinin saralması kimi əlamətlərə diqqət yetirin və ciddi hallarda tibbi yardım alın!
💙 Sağlam həyat tərzi ilə sarılığın qarşısını almaq mümkündür! 😊
