1. Seçici Mutizmin Əlamətləri
a) Nitqlə Bağlı Əlamətlər
🔹 Evdə ailə üzvləri və yaxın dostlarla normal danışdığı halda, bəzi sosial mühitlərdə tam susqun qalmaq.
🔹 Müəyyən insanlarla ünsiyyətdə danışmama, ancaq mimika və jestlərlə cavab vermə.
🔹 Qorxu və narahatlıq hiss etdikdə sözlə ifadə edə bilməmə.
b) Emosional və Sosial Əlamətlər
🔹 Gərgin və utancaq davranış.
🔹 İnsanlarla göz kontaktı qurmaqdan çəkinmək.
🔹 Sosial mühitlərdə narahatlıq hissi (məsələn, məktəb, ictimai yerlər).
🔹 Özünə inamsızlıq və sosial izolyasiya meyli.
c) Fiziki Əlamətlər
🔹 Stress vəziyyətində bədənlərinin gərgin olması.
🔹 Danışmaq istəyəndə boğazlarının "bağlanması" və ya səs çıxarmaqda çətinlik çəkmək.
🔹 Diksinmə və titrəmə halları.
2. Seçici Mutizmin Səbəbləri
Seçici mutizm irsi, psixoloji və sosial faktorların təsiri ilə meydana çıxa bilər.
a) Psixoloji və Emosional Səbəblər
🔹 Sosial Anksiyete Bozukluğu (Sosial Fobiya) – Əksər hallarda seçici mutizmi olan uşaqlarda sosial narahatlıq pozğunluğu müşahidə olunur.
🔹 Utancaqlıq və Həddindən Artıq Çəkingənlik – Bəzi uşaqlar doğuşdan daha utancaq və həssas olur.
🔹 Özünə İnamın Az Olması – Sözlərinin və ya davranışlarının səhv başa düşüləcəyindən qorxmaq.
b) Ailə və Tərbiyə Səbəbləri
🔹 İki və ya Daha Çox Dilin Danışıldığı Ailələr – İki və ya daha çox dildə böyüyən uşaqlarda bəzən danışma ilə bağlı narahatlıq inkişaf edə bilər.
🔹 Həddindən artıq qoruyucu valideynlər – Uşaqların müstəqil davranışlarını məhdudlaşdırmaq, onlarda sosial narahatlıq yarada bilər.
🔹 Travma və ya Stres – Uşaq travmatik bir hadisə (boşanma, ailə problemləri, zorakılıq) yaşadıqda bu vəziyyət danışıq narahatlığına çevrilə bilər.
3. Seçici Mutizmin Digər Danışıq Problemlərindən Fərqi
Seçici MutizmNitq Gecikməsi və ya Nitq Pozğunluğu
Müəyyən sosial vəziyyətlərdə danışmamaqÜmumiyyətlə danışmaqda çətinlik çəkmək
Evdə və rahat mühitdə normal danışmaqHər yerdə nitq problemləri yaşamaq
Narahatlıq və qorxuya əsaslanırDilin inkişafı ilə bağlıdır
Sosial fobiya ilə əlaqəlidirBeyin və sinir sisteminin funksional pozğunluğu ilə bağlı ola bilər
4. Seçici Mutizmin Müalicəsi və Həll Yolları
Seçici mutizm müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və erkən müdaxilə ən yaxşı nəticəni verir.
a) Davranış Terapiyası və Psixoloji Dəstək
✅ Koqnitiv-Davranış Terapiyası (CBT) – Uşağın qorxularını idarə etməyi və narahatlığını azaltmağı öyrədir.
✅ Pozitiv Gücləndirmə (Positive Reinforcement) – Danışmağa cəhd etdikdə mükafatlandırmaq.
✅ Sosial bacarıq məşqləri – Kiçik sosial qruplarda danışmaq üçün təşviq etmək.
b) Valideynlər Üçün Taktikalar
✅ Uşağa təzyiq göstərmədən və məcbur etmədən ona zaman tanımaq.
✅ Danışmadıqda onu cəzalandırmamaq və qınamamaq.
✅ Uşağın hisslərini anlayışla qəbul etmək və onunla göz kontaktı saxlamaq.
✅ Mimikalar və jestlərdən istifadə edərək rahat ünsiyyət mühiti yaratmaq.
c) Məktəb və Müəllimlər Üçün Yanaşmalar
✅ Uşağa danışmaq üçün məcburiyyət qoymamaq.
✅ Alternativ ünsiyyət yollarına (yazmaq, jestlər) icazə vermək.
✅ Müəllim və sinif yoldaşlarını məlumatlandıraraq anlayışlı bir mühit yaratmaq.
d) Dərman Müalicəsi
🔹 Seçici mutizm adətən psixoterapiya ilə müalicə edilir, lakin ağır sosial narahatlıq hallarında həkim nəzarətində anksiolitik və ya antidepressant dərmanlar istifadə edilə bilər.
5. Seçici Mutizmi Olan Uşaqlara Necə Kömək Etmək Olar?
📌 Danışmağa məcbur etməyin! – Bu, narahatlığı daha da artırır.
📌 Səbrli və anlayışlı olun! – Uşağın özünü rahat hiss etməsi üçün dəstək verin.
📌 Kiçik addımlarla irəliləyin! – Əvvəlcə pıçıltı ilə, sonra qrup halında danışmağa təşviq edin.
📌 Dostluq münasibətləri qurmağa kömək edin! – Sosial mühitdə özünü daha rahat hiss etməsi üçün dostları ilə ünsiyyətini təşviq edin.
6. Nəticə
Seçici mutizm, əsasən sosial narahatlıqdan qaynaqlanan və müəyyən mühitlərdə uşağın danışmamasına səbəb olan bir pozğunluqdur. Erkən müdaxilə və doğru yanaşmalarla bu problem zamanla həll oluna bilər. Valideynlər, müəllimlər və psixoloqlar birlikdə işləyərək uşağın rahat danışa biləcəyi bir mühit yaratmalıdırlar. Əsas məqsəd uşağı danışmağa məcbur etmək deyil, onun özünü təhlükəsiz hiss etməsini təmin etməkdir.
