1. Seçici Mutizm Nədir?
📌 Seçici mutizm, adətən uşaqlıq dövründə başlayan, müəyyən sosial vəziyyətlərdə danışmaqdan imtina etmə ilə xarakterizə olunan bir narahatlıq pozğunluğudur.
✅ Uşaq ailəsi ilə evdə normal danışır, amma məktəbdə və ya ictimai yerlərdə danışmır.
✅ Danışmağa məcbur edildikdə narahatlıq, qorxu və hətta panik atak yaşaya bilər.
✅ Seçici mutizm, adətən 2-5 yaş arasında ortaya çıxır və müalicə edilmədikdə yeniyetməlik və böyüklük dövrünə qədər davam edə bilər.
✅ Bu vəziyyət sadəcə "utancaqlıq" deyil, ciddi psixoloji narahatlıqdır.
📌 Seçici mutizmi olan uşaqlar danışmaq istədiklərini bilsələr də, onları bloklayan güclü bir daxili qorxu olur.
2. Seçici Mutizmin Səbəbləri
📌 Bu vəziyyətin əsas səbəbi sosial anksiyete və psixoloji faktorlarla bağlıdır.
🔹 1. Sosial Anksiyete və Qorxu
🚨 Uşağın sosial vəziyyətlərdə həddindən artıq qorxu və narahatlıq hiss etməsi.
🚨 Diqqət mərkəzində olmaqdan çəkinmək və başqalarının onu qiymətləndirməsindən qorxmaq.
🚨 Danışmaq istədiyi halda danışa bilmədiyi üçün əlavə stres və çəkingənlik hiss etmək.
📌 Seçici mutizmi olan uşaqlar adətən sosial anksiyete pozğunluğu ilə də mübarizə aparırlar.
🔹 2. Ailə Dinamikası və Valideynlərin Təsiri
🚨 Həddindən artıq qoruyucu və ya tələbkar valideynlər uşağın sosial adaptasiyasına mane ola bilər.
🚨 Ailədə çox sakit və ya az danışan bir mühitdə böyümək də bu vəziyyəti yarada bilər.
🚨 Ailə daxilində stress və ya travmalar (məsələn, boşanma, itki) seçici mutizmin yaranmasına təsir edə bilər.
📌 Uşaq qoruyucu valideynlər arasında böyüdükdə, yeni insanlarla danışmaq qorxulu görünə bilər.
🔹 3. Travmalar və Psixoloji Səbəblər
🚨 Keçmişdə yaşanan emosional travmalar və ya utancverici hadisələr uşağın özünü ifadə etməsinə mane ola bilər.
🚨 Məktəbdə zorakılıq və ya tənqid edilməsi danışmaq qorxusunu artıra bilər.
🚨 Yeni bir mühitə (məsələn, yeni məktəbə və ya ölkəyə) uyğunlaşmaqda çətinlik çəkmək.
📌 Seçici mutizm bəzən uşağın güvənli hiss etmədiyi mühitlərdə travmatik reaksiya olaraq inkişaf edə bilər.
🔹 4. Genetik və Bioloji Faktorlar
🚨 Ailəsində sosial anksiyete və ya kəkələmə kimi nitq problemləri olan uşaqlarda risk daha yüksəkdir.
🚨 Bəzi tədqiqatlar beyində stress və qorxu reaksiyasına cavabdeh olan amigdalanın (beynin bir hissəsi) həddindən artıq aktiv olduğunu göstərir.
🚨 Nitq və dil inkişafında gecikmələr də bu vəziyyəti ağırlaşdıra bilər.
📌 Genetik meyllilik bəzi uşaqlarda seçici mutizmin inkişafını təsir edə bilər.
3. Seçici Mutizmin Əsas Əlamətləri
📌 Bu pozğunluğun əsas xüsusiyyəti uşağın bəzi yerlərdə danışa bilməsi, bəzi yerlərdə isə tamamilə susmasıdır.
🟢 1. Danışma Qabiliyyətində Fərqliliklər
🚨 Ev şəraitində və yaxın dostları ilə normal danışır, amma məktəb, ictimai yerlərdə və ya müəllim qarşısında danışmır.
🚨 Bəzi sosial situasiyalarda tamamilə səssiz qalır və hətta jestlərlə belə ünsiyyət qura bilmir.
🚨 Valideyn və müəllimlər uşağın fərqli mühitlərdəki davranışlarında ciddi fərqlər görürlər.
🔵 2. Bədən Dili və Fiziki Reaksiyalar
🚨 Utancaqlıq, göz kontaktından qaçınma, başını aşağı salma və narahat bədən dili.
🚨 Danışmağa məcbur edildikdə donub qalmaq və ya emosional gərginlik yaşamaq.
🚨 Çox güclü qorxu hissi ilə susmağa davam etmək.
🟡 3. Sosial və Akademik Problemlər
🚨 Məktəbdə suallara cavab verə bilmədiyi üçün akademik çətinliklər yaşamaq.
🚨 Dostluq münasibətləri qurmaqda çətinlik çəkmək.
🚨 Təhlükəsiz hiss etdiyi insanlardan başqa hamıya qarşı səssiz qalmaq.
📌 Seçici mutizm uşağın məktəbdə və ictimai həyatında ciddi maneələr yarada bilər.
4. Seçici Mutizmin Müalicəsi
📌 Seçici mutizm müalicə edilə bilən bir narahatlıqdır, lakin erkən müdaxilə vacibdir.
✅ 1. Koqnitiv Davranış Terapiyası (CBT)
🧠 Sosial qorxuları idarə etməyə və danışmaqla bağlı narahatlığı azaltmağa kömək edir.
🧠 Uşağın tədricən sosial mühitlərdə danışmağa öyrəşməsinə kömək edən metodlar tətbiq olunur.
🧠 "Kiçik addımlarla irəliləmə" yanaşması ilə uşağın rahat danışa biləcəyi mühitlər tədricən genişləndirilir.
📌 Terapiya uşağın qorxularını və sosial fobiyasını idarə etməsinə kömək edə bilər.
✅ 2. Nitq Terapiyası və Danışıq Məşqləri
🗣 Uşaq üçün nitq praktikaları və rahat danışıq mühitləri yaradılır.
🗣 Əvvəlcə sakit səslə pıçıldama, sonra danışmağa öyrəşdirmək üçün mərhələli metodlardan istifadə edilir.
🗣 Müəllimlər və valideynlər uşağı məcbur etmədən ona danışmağa təşviq etməlidir.
📌 Nitq məşqləri uşağın özünəinamını artırır və rahat danışmasına kömək edir.
✅ 3. Valideynlər və Müəllimlər Üçün Strategiyalar
👨👩👦 Uşağı danışmağa məcbur etməyin – bunun əvəzinə, onun rahat hiss etməsinə şərait yaradın.
🎭 Rol oyunları və sosial bacarıqları inkişaf etdirən fəaliyyətlər təşkil edin.
💡 Uşağı digər uşaqlarla daha çox ünsiyyət qurmağa təşviq edin.
📣 Kiçik müvəffəqiyyətləri təqdir edin və ona güvən aşılayın.
📌 Məktəb və ailə birlikdə hərəkət etdikdə seçici mutizmin müalicəsi daha uğurlu olur.
Nəticə: Seçici Mutizmi Necə Aşmaq Olar?
✅ Erkən müdaxilə ilə uşaqların sosial qorxularını azaltmaq mümkündür.
✅ Psixoterapiya və nitq terapiyası seçici mutizmin müalicəsində effektivdir.
✅ Səbirli və anlayışlı yanaşmaq uşağın rahat hiss etməsinə kömək edir.
✅ Ailə və müəllimlər birlikdə işlədikdə daha yaxşı nəticələr əldə edilir.
📌 Əgər seçici mutizm simptomları görsəniz, erkən peşəkar dəstək almaq uşağın inkişafı üçün vacibdir! 💙🗣
