Sidik Kisəsi Xərçənginin Növləri
Sidik kisəsi xərçəngi bir neçə fərqli növdə meydana gələ bilər:
1. Urotelyal Karsinoma (Transitional Cell Carcinoma - TCC)
Ən yaygın növ: Urotelyal karsinoma, sidik kisəsi xərçənginin ən çox rast gəlinən formasıdır. Bu növ xərçəng, sidik kisəsinin içərisini örtən urotel hüceyrələrindən inkişaf edir.
Müalicəsi: Cərrahi müdaxilə, kemoterapi və immunoterapiya ilə müalicə olunur.
2. Skuamöz Hüceyrəli Karsinoma
Xroniki iltihab nəticəsində yaranır: Xroniki sidik yolu infeksiyaları və ya sidik kisəsində uzunmüddətli iltihablar skuamöz hüceyrəli karsinomanın inkişafına səbəb ola bilər.
Müalicəsi: Cərrahiyyə əsas müalicə üsuludur, kemoterapi də tətbiq oluna bilər.
3. Adenokarsinoma
Nadir növ: Adenokarsinoma sidik kisəsində rast gəlinən daha nadir bir xərçəng növüdür və sidik kisəsinin bez hüceyrələrindən əmələ gəlir.
Müalicəsi: Cərrahiyyə və kemoterapi əsas müalicə üsullarıdır.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Risk Faktorları
Sidik kisəsi xərçənginin inkişaf riskini artıran bir neçə amil vardır:
Siqaret çəkmək: Sidik kisəsi xərçənginin ən güclü risk faktorlarından biridir. Siqaretdəki kimyəvi maddələr bədəndən sidik vasitəsilə xaric olunur və bu kimyəvi maddələr sidik kisəsinə zərər verərək xərçəng riskini artırır.
Kimyəvi maddələrə məruz qalma: Bəzi sənaye sahələrində (məsələn, kimya, boya, dəri sənayesi) çalışan insanlar kimyəvi maddələrə məruz qala bilər və bu da sidik kisəsi xərçənginə yol açır.
Xroniki sidik yolu infeksiyaları və iltihablar: Uzun müddət davam edən sidik kisəsi iltihabları (məsələn, interstisial sistit) skuamöz hüceyrəli karsinoma riskini artırır.
Şüalanma: Xüsusilə daha əvvəl keçirilmiş pelvik bölgəyə radiasiya terapiyası alan insanlarda sidik kisəsi xərçəngi riski arta bilər.
Kimyaterapiya dərmanları: Əvvəlki kemoterapi müalicələri, xüsusən də siklofosfamid kimi bəzi dərmanlar sidik kisəsi xərçəngi riskini artırır.
Yaş və cinsiyyət: Sidik kisəsi xərçəngi əsasən yaşlı insanlarda və kişilərdə daha çox rast gəlinir.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Simptomları
Sidik kisəsi xərçəngi erkən mərhələlərində bəzi spesifik simptomlarla ortaya çıxa bilər:
Sidikdə qan (Hematuriya): Sidik kisəsi xərçənginin ən yaygın simptomu sidikdə qan olmasıdır. Bəzən qan gözlə görünə bilsə də, bəzən yalnız mikroskopla aşkarlanır.
Sidik ifrazı ilə bağlı problemlər: Tez-tez sidiyə çıxma, sidik ifrazı zamanı yanma hissi və ya sidik kisəsini tam boşalda bilməmə kimi problemlər yarana bilər.
Ağrı: Xüsusilə pelvik bölgədə ağrı, kəskin və ya davamlı ola bilər.
Tez-tez sidiyə çıxma ehtiyacı: Xəstələr sidik kisəsini tez-tez boşaltmaq ehtiyacı hiss edə bilərlər.
Sidik kisəsi xərçəngi daha irəliləmiş mərhələlərdə bədəndə zəiflik, çəki itirilməsi və bel ağrısı kimi əlavə simptomlarla da özünü göstərə bilər.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Diaqnozu
Sidik kisəsi xərçənginin diaqnozu üçün müxtəlif müayinə və testlərdən istifadə edilir:
Sistoskopiya: Sidik kisəsinə endoskopla (kameralı boru) daxil olunaraq, sidik kisəsinin daxili səthi araşdırılır və anormal toxumalar görünə bilər. Biopsiya üçün nümunələr götürülə bilər.
Sidik testi: Sidikdəki qan və ya xərçəng hüceyrələrinin aşkarlanması üçün laborator testlər aparılır.
Görüntüləmə testləri:
Maqnetik Rezonans Tomoqrafiya (MRT): Sidik kisəsindəki şişlərin yerləşməsini və böyüklüyünü dəqiq görmək üçün istifadə edilir.
Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Xərçəngin sidik kisəsindən kənar yerlərə yayılıb-yayılmadığını təyin etmək üçün KT istifadə edilir.
Ultrasonoqrafiya: Sidik kisəsindəki kütlələrin müəyyən edilməsi üçün tətbiq edilə bilər.
Biopsiya: Sistoskopiya zamanı şiş toxumasından nümunə götürülərək mikroskop altında xərçəngin təsdiqlənməsi üçün istifadə edilir.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Müalicəsi
Sidik kisəsi xərçənginin müalicəsi xərçəngin mərhələsinə, şişin ölçüsünə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişir. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Cərrahi Müdaxilə
Transuretral Rezeksiyon (TURBT): Xərçəng erkən mərhələdədirsə, sistoskopiya vasitəsilə şişin çıxarılması həyata keçirilir. TURBT əməliyyatı sidik kisəsinin daxili divarındakı kiçik şişlərin aradan qaldırılması üçün tətbiq edilir.
Radikal Sistektomiya: Xərçəng daha irəliləmiş mərhələdədirsə, sidik kisəsinin bir hissəsi və ya tamamı cərrahi yolla çıxarılır. Bəzən yaxınlıqdakı limfa düyünləri və ətraf orqanlar da çıxarılır.
Nefroureterektomiya: Xərçəng sidik axarlarında da yayıldıqda böyrəyin və ureterin bir hissəsinin çıxarılması tələb oluna bilər.
2. Kemoterapi
Kemoterapi, xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya böyüməsini yavaşlatmaq üçün dərmanların tətbiq edilməsidir. Sidik kisəsi xərçəngi müalicəsində cərrahi müdaxilədən əvvəl və ya sonra istifadə edilə bilər. Bəzən kemoterapi dərmanları birbaşa sidik kisəsinə də yeridilir (intravezikal kemoterapi).
3. Radiasiya Terapiyası
Radiasiya, xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün yüksək enerjili şüalardan istifadə edir. Radiasiya terapiyası cərrahi əməliyyata alternativ olaraq və ya əməliyyatdan sonra qalan xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə edilə bilər.
4. İmmunoterapiya
Sidik kisəsi xərçənginin müalicəsində immun sistemini gücləndirmək üçün immunoterapiya tətbiq edilir. Məsələn, BCG (Bacillus Calmette-Guerin) adı verilən bakteriya vasitəsilə sidik kisəsinə immun sistemi stimullaşdıran maddə yeridilir. Bu müalicə xüsusilə erkən mərhələ xərçənglərdə istifadə olunur.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Qarşısının Alınması
Sidik kisəsi xərçəngi riskini azaltmaq üçün aşağıdakı tədbirlər tövsiyə edilir:
Siqareti tərgitmək: Siqaret sidik kisəsi xərçəngi riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Siqareti tərgitmək riski azaltmaq üçün ən vacib addımlardan biridir.
Kimyəvi maddələrdən qorunmaq: Kimya sənayesində çalışan insanlar üçün qoruyucu tədbirlər (əlcək, maska və s.) riskin azalmasına kömək edə bilər.
Bol su içmək: Sidik kisəsinin tez-tez boşalması və sidiklə toksinlərin bədəndən atılması riskin azaldılmasına kömək edə bilər.
Sağlam qidalanma: Tərəvəzlər və meyvələr kimi antioksidantlarla zəngin qidalar bədənin xərçəngə qarşı müqavimətini gücləndirə bilər.
Nəticə
Sidik kisəsi xərçəngi erkən mərhələdə aşkarlandıqda uğurla müalicə oluna bilən ciddi bir xəstəlikdir. Simptomların tanınması və erkən diaqnoz qoyulması müalicənin effektivliyini artırır. Müasir tibbdə endoskopik prosedurlar, cərrahi müdaxilə, kemoterapi, radiasiya və immunoterapiya kimi müalicə metodları ilə sidik kisəsi xərçənginin müalicəsi mümkündür.
