Spina bifidanın növləri:
Spina bifidanın üç əsas növü vardır, hər biri fərqli simptomlara və şiddətə malikdir:
1. Spina Bifida Occulta:
Bu, spina bifidanın ən yüngül və ən yayılmış formasıdır. Onurğadakı bir və ya bir neçə fəqərədə kiçik bir yarıq olur, lakin onurğa beyni və sinirlər normal şəkildə qorunur. Çox vaxt simptom vermir və təsadüfən bir rentgen müayinəsi zamanı aşkar olunur. Xəstədə hər hansı bir narahatlıq və ya funksional pozulma olmaz.
2. Meningosel:
Bu növündə onurğanın zədələnmiş hissəsindən meninks (beyin və onurğa beynini əhatə edən qoruyucu membranlar) onurğa sütununun xaricinə çıxır, lakin onurğa beyni hələ də normal olaraq inkişaf etmişdir. Bu vəziyyətdə, qabarıq olan kisədə onurğa mayesi var, lakin sinir toxuması yoxdur. Meningosel spina bifidası olan insanlar bəzən cərrahiyyə yolu ilə müalicə edilə bilər və simptomlar minimal ola bilər.
3. Miyelomeningosel:
Spina bifidanın ən ağır formasıdır. Bu növdə onurğa beyni, sinirlər və meninks onurğa sütunundan xaricə çıxaraq bir kisə yaradır. Sinir toxuması xaricə çıxır və ya açıq qalır, bu da ciddi nevroloji problemlərə və qüsurlara səbəb ola bilər. Miyelomeningosel xəstəliyi olan insanlar bəzən aşağı ətrafların iflici, sidik və ya nəcis qaçırma və digər ciddi nevroloji simptomlarla qarşılaşa bilər.
Spina bifidanın simptomları:
Spina bifidanın simptomları növünə və vəziyyətin ağırlığına görə dəyişir. Bəzi insanlar simptomsuz ola bilər, digərlərində isə ciddi nevroloji problemlər inkişaf edə bilər. Əsas simptomlar bunlardır:
Hərəkət və motor problemlər:
Bacakların zəifliyi və ya tam iflici.
Hərəkət çətinliyi və ya yerimə problemləri.
Sidik və nəcis kontrolu problemləri:
Spina bifida olan insanlar bəzən sidik və ya nəcis qaçırma problemi yaşayır.
Hidrosefaliya (beyində maye toplanması):
Miyelomeningosel növü olan uşaqların böyük bir hissəsində beyin mayesinin düzgün axmaması nəticəsində hidrosefaliya (beyində maye yığılması) inkişaf edə bilər. Bu, başın şişməsinə və beynin zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Ortopedik problemlər:
Onurğa əyrilikləri (skolioz), ayaq və omba deformitələri, qısa ayaqlar kimi ortopedik problemlər.
Duyğu itkisi:
Aşağı bədəndə, xüsusilə ayaqlarda hissiyyat itkisi.
Spina bifidanın səbəbləri:
Spina bifidanın dəqiq səbəbi tam bilinmir, lakin bəzi genetik və ətraf mühit faktorlarının birlikdə xəstəliyin inkişafında rol oynadığı düşünülür. Aşağıdakı faktorlar spina bifida riskini artıran əsas səbəblər arasında yer alır:
Fol turşusu çatışmazlığı: Hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı fol turşusu çatışmazlığı, spina bifida və digər neyrotüp qüsurlarının inkişaf riskini artırır. Fol turşusu (B9 vitamini), onurğa beyninin inkişafı üçün çox vacibdir.
Genetik faktorlar: Spina bifidanın genetik bir səbəbi ola bilər. Ailədə bu xəstəliyi olan birinin olması risk faktorunu artırır.
Dərmanlar: Hamiləlik zamanı bəzi dərmanların istifadəsi spina bifida riskini artırır. Məsələn, epilepsiya dərmanları (valproik asid kimi) bu xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər.
Ətraf mühit faktorları: Piylənmə, şəkərli diabet və ya yüksək hərarətə məruz qalmaq (sauna, isti vannalar) kimi ətraf mühit faktorları spina bifida riskini artıra bilər.
Spina bifidanın diaqnozu:
Spina bifida adətən hamiləlik zamanı prenatal müayinələrdə aşkar edilir. Aşağıdakı testlər bu vəziyyətin diaqnozunda istifadə olunur:
Alfa-fetoprotein (AFP) testi: Hamiləliyin ikinci trimestrində aparılan qan testi. Bu test, yüksək səviyyədə alfa-fetoprotein (AFP) varsa, spina bifida ehtimalını göstərə bilər.
Ultrasəs müayinəsi: Prenatal ultrasəs müayinəsi spina bifidanın varlığını aşkar edə bilər. Ultrasəs vasitəsilə onurğanın anormal inkişafı və ya onurğa beyninin qüsurları görünə bilər.
Amniosentez: Amniosentez mayesinin analizi ilə AFP səviyyələri müəyyən edilə bilər və spina bifida diaqnozu təsdiqlənə bilər.
Spina bifidanın müalicəsi:
Spina bifidanın müalicəsi xəstəliyin növündən və ağırlığından asılıdır. Müalicə fərdi olaraq hər bir xəstənin simptomlarına və ehtiyaclarına uyğun şəkildə aparılır.
1. Cərrahi müdaxilə:
Meningosel və miyelomeningosel hallarında cərrahi müdaxilə adətən zədələnmiş sahəni örtmək və onurğa beynini qorumaq üçün tətbiq olunur. Bu əməliyyat həm doğumdan sonra, həm də bəzən doğumdan əvvəl prenatal mərhələdə həyata keçirilə bilər.
2. Fizioterapiya:
Hərəkət problemləri olan xəstələrdə fizioterapiya vacibdir. Fizioterapiya proqramları ilə əzələləri gücləndirmək, hərəkətliliyi artırmaq və mümkün qədər müstəqilliyi təmin etmək hədəflənir.
3. Ortez və köməkçi vasitələr:
Yerimə və hərəkət etmədə çətinlik çəkən xəstələr üçün ortezlər, təkərli kürsü və digər köməkçi vasitələr istifadə edilə bilər.
4. Uroloji müalicə:
Sidik qaçırma problemi olan xəstələrə uroloji müalicə tətbiq olunur. Sidik kisəsini idarə etmə yolları və ya kateterizasiya kimi üsullar xəstənin həyat keyfiyyətini artırmağa kömək edir.
5. Hidrosefaliya müalicəsi:
Hidrosefaliya olan xəstələrdə beyin mayesini beyindən bədənə boşaltmaq üçün bir şant (boru) yerləşdirilə bilər. Bu, beyində yığılan mayenin axmasını təmin edir.
Spina bifidanın qarşısının alınması:
Spina bifidanın qarşısını almaq üçün hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı fol turşusu qəbul etmək çox vacibdir. Aşağıdakı tədbirlər riski azalda bilər:
Fol turşusu qəbul etmək: Hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı gündəlik olaraq ən az 400 mikroqram fol turşusu qəbul etmək spina bifidanın qarşısını almaq üçün tövsiyə edilir.
Sağlam həyat tərzi: Hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı sağlam qidalanmaq, zərərli maddələrdən (spirt, tütün) uzaq durmaq və müntəzəm olaraq həkim nəzarətində olmaq spina bifida riskini azalda bilər.
Nəticə:
Spina bifida, onurğanın düzgün inkişaf etməməsi nəticəsində meydana gələn ciddi bir doğuş qüsurudur. Bu vəziyyət fərqli növlərdə və şiddətdə ola bilər və xəstədə hərəkət, sidik, nəcis kontrolu problemlərinə, hətta hidrosefaliya kimi ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Müalicə xəstəliyin ağırlığına və simptomlarına uyğun olaraq fərdiləşdirilir və cərrahi müdaxilə, fizioterapiya və digər dəstəkləyici müalicə üsulları ilə xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür.
