Tibbdə Çöküş Nədir?
1. Ümumi Bədən Çöküşü
Vazovagal sinkop:
Qan təzyiqi və ürək dərəcəsinin ani düşməsi nəticəsində huşun itirilməsi.
Kardiovaskulyar çöküş:
Ürək fəaliyyətinin və qan dövranının ani şəkildə dayanması və ya ciddi şəkildə azalması.
Hipovolemik şok:
Qan və ya maye itkisi nəticəsində qan dövranının kifayət qədər işləməməsi.
2. Orqan Çöküşü
Atelektaz:
Ağciyərdəki hava kisəciklərinin (alveollar) çökməsi və ağciyər toxumasının kollapsı.
Trakeal çöküş:
Trakeanın (nəfəs borusunun) divarlarının zəifləməsi və ya daralması səbəbindən hava axınının məhdudlaşması.
Damar kollapsı:
Damar divarlarının tonunu itirməsi və qan axınının azalması.
3. Sinir Sistemi Çöküşü
Nevroloji çöküş:
Sinir sistemi fəaliyyətinin ani və ciddi şəkildə azalması (məsələn, beyin şoku, nevroloji iflic).
Autonom sinir sistemi kollapsı:
Sinir sisteminin qan təzyiqini və ürək fəaliyyətini tənzimləyə bilməməsi.
4. Endokrin və Maddələr Mübadiləsi Çöküşü
Addison böhranı:
Böyrəküstü vəzlərin hormon istehsalını kifayət qədər yerinə yetirə bilməməsi.
Hiperglisemik və ya hipoglisemik şok:
Qan şəkəri səviyyəsinin anormal şəkildə yüksəlməsi və ya azalması nəticəsində bədənin cavab verməməsi.
Çöküşün Səbəbləri
1. Kardiyovaskulyar Problemlər
Qan təzyiqinin kəskin düşməsi (hipotansiyon).
Ürək tutması və ya aritmiyalar.
Kəskin qan itkisi (hemorragik şok).
2. Ağciyər və Tənəffüs Problemləri
Ağciyər emboliyası.
Atelektaz və ya pnevmotoraks (ağciyərdə hava sızması).
Astma və ya ağır KOAH tutması.
3. Nevrologiya ilə Əlaqəli Hallar
Epileptik tutmalar və ya beyin travması.
İflic və ya beyin qan dövranı pozğunluğu (insult).
4. Enfeksiyalar və İltihabi Proseslər
Sepsis (qan zəhərlənməsi).
İnfeksiyalar nəticəsində yaranan iltihablı reaksiyalar.
5. Maddələr Mübadiləsi Pozğunluqları
Elektrolit balanssızlığı (natrium, kalium səviyyələrinin anormal dəyişiklikləri).
Bədənin ac qalması və ya aşırı yorğunluğu.
Çöküşün Əlamətləri
Çöküşün əlamətləri vəziyyətin növünə və səbəbinə görə dəyişir. Ümumi əlamətlərə daxildir:
Ürək-Damar Əlamətləri:
Qan təzyiqinin düşməsi.
Ürək döyünmələrinin zəifləməsi.
Solğun dəri və ya soyuqluq.
Tənəffüs Əlamətləri:
Nəfəs alma çətinliyi.
Nəfəs çatışmazlığı hissi.
Sinir Sistemi Əlamətləri:
Başgicəllənmə və ya huşun itirilməsi.
Zəiflik və ya iflic.
Digər Əlamətlər:
Üşütmə və ya yüksək temperatur (sepsisdə).
Qarışıqlıq və ya şüur bulanıqlığı.
Tibbi Müdaxilə və Müalicə
Təcili Yardım:
Çöküş hallarının çoxu təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Qan dövranının bərpası, tənəffüsün normallaşdırılması və infeksiyanın idarəsi əsas məqsədlərdir.
Müalicə Yanaşmaları:
Şok hallarında: Maye və elektrolit balansının bərpası (venadaxili maye müalicəsi).
Ürək problemləri: Defibrilyasiya və ya ürək-damar dərmanları.
İnfeksiya: Antibiotiklər və infeksiyanın idarəsi.
Ağciyər çöküşü: Oksigen terapiyası və ya toraks drenajı.
Reanimasiya:
Ürək masajı və süni tənəffüs ciddi hallarda həyata keçirilir.
Profilaktika
Kroniki xəstəliklərin düzgün idarə edilməsi (hipertansiyon, diabet və s.).
Təcili hallarda vaxtında tibbi yardım.
Sağlam həyat tərzi və balanslı qidalanma.
Nəticə
Çöküş ciddi və təcili müdaxilə tələb edən tibbi vəziyyətdir. Əlamətləri müşahidə edildikdə dərhal tibbi yardım göstərilməli və səbəb müəyyən olunaraq uyğun müalicəyə başlanmalıdır. Müntəzəm tibbi müayinə və sağlam həyat tərzi bu vəziyyətlərin qarşısını almaqda köməkçi ola bilər.
