Trikotillomaniyanın Əlamətləri:
Trikotillomaniya, əsasən saç, kirpik, qaş və ya digər bədən tüklərini çəkmə ilə əlaqəli olsa da, bu davranışın təkrarlanması və güclənməsi ilə aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:
Tüklərin davamlı çəkməsi və ya yolunması:
Şəxs öz bədənindəki tükləri, xüsusilə saçları, kirpikleri və ya qaşları, yavaş-yavaş və ya impulsiv şəkildə çəkməyə başlayır. Bu davranış, emosional narahatlıq və ya stresin azaldılması məqsədilə edilir.
Yavaş-yavaş saçların və ya tüklərin azalması:
Saçları çəkmə və ya yolma nəticəsində, saçlarda baldız (bald spot) və ya tüksüz sahələr meydana gəlir. Bu, görünən fiziki zərər və ya bədənə dair özünə etinasızlıq hissi yarada bilər.
Psixoloji narahatlıq:
Tükləri çəkmə davranışı bir rahatlama və ya emosional boşalma məqsədilə olsa da, bu davranışın sonra gətirdiyi vicdan azabı, utanc, peşmançılıq və narahatlıq hissləri müşahidə oluna bilər. Şəxs davranışını dayandırmağa çalışsa da, müvəffəqiyyətsiz ola bilər.
Bədənin müxtəlif sahələrində bu davranışın təkrarlanması:
Şəxs yalnız başında deyil, bədənin digər hissələrində də (kirpiklər, qaşlar, üz tükləri və bəzən bədən tüyleri) eyni davranışı təkrarlaya bilər.
Bunun bir kompulsiv davranışa çevrilməsi:
Trikotillomaniya, emosional rahatlama üçün əvvəlcə qeyri-ixtiyari başlayıb, sonra kompulsiv bir davranışa çevrilə bilər. Bu, şəxsin öz davranışını nəzarət altına almasını çox çətinləşdirir.
Trikotillomaniyanın Səbəbləri:
Trikotillomaniyanın tam olaraq nədən meydana gəldiyi bilinməsə də, bu pozğunluğun inkişafına müxtəlif amillər təsir edə bilər:
Bioloji və Genetik Faktorlar:
Genetik meylin olması, trikotillomaniyanın inkişafında rol oynaya bilər. Ailəsində bu pozğunluğa rast gələnlərdə risk daha yüksəkdir.
Beyindəki kimyəvi balanssızlıq və müəyyən neyrotransmitterlərin (dopamin, serotonin) səviyyələrindəki dəyişikliklər də bu pozğunluğun yaranmasına təsir göstərə bilər.
Psixoloji Faktorlar:
Stres, anksiyete, depressiya və ya digər emosional narahatlıqlar, trikotillomaniyanın inkişafını təhrik edə bilər. Şəxs, emosional gərginlik və ya narahatlıq hissini azaldırkən bu davranışa meyl göstərə bilər.
Trikotillomaniya, bəzən özünü sakitləşdirmək və rahatlamaq məqsədilə edilir.
Mühit və Həyat Təcrübələri:
Ailədaxili və sosial problemlər, uşaqlıqda yaşanan travmalar və ya həyat hadisələri də bu pozğunluğun inkişafına səbəb ola bilər.
Trikotillomaniyanın Müalicəsi:
Trikotillomaniya müalicəsi psixoterapiya, dərman müalicəsi və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə həyata keçirilə bilər. Bu pozğunluqla mübarizə çox zaman uzunmüddətli və çoxşaxəli bir yanaşma tələb edir.
Psixoterapiya:
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT): KDT, trikotillomaniya ilə əlaqəli düşüncə və davranışları dəyişdirməyə kömək edir. Bu terapiya, şəxsin tükləri çəkmə ehtiyacını azaldaraq, sağlıklı coping strategiyaları öyrətməyə yönəlib.
Davranış Terapiyası (Habit Reversal Training): Bu terapiya, trikotillomaniya ilə mübarizədə faydalıdır və şəxslərə alternativ davranışlar inkişaf etdirməyə kömək edir. Tükləri çəkmə davranışı yerinə, əllərin və ya bədənin digər hissələrinin istifadəsi öyrədilir.
Dərman müalicəsi:
Trikotillomaniya üçün bəzi antidepresanlar və anksiolitik dərmanlar istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar, beyin kimyasını tənzimləyərək, anksiyete və digər psixoloji simptomları azalda bilər.
Beyin stimulyasiyası (Neurofeedback):
Beyin stimulyasiyası, beyin fəaliyyətini izləyərək, trikotillomaniya ilə mübarizədə faydalı ola bilər. Bu, beyinin müəyyən bir sahəsini aktivləşdirərək daha sağlam reaksiyalar yaradılmasına kömək edir.
Dəstək qrupları və sosial dəstək:
Trikotillomaniya ilə mübarizə edən insanlar üçün dəstək qrupları çox vacibdir. Şəxs, digər insanlarla təcrübələrini paylaşaraq bu davranışın öhdəsindən gəlmək üçün dəstək ala bilər.
Sonuç:
Trikotillomaniya, insanın bədəninə zərər verən və onun həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edən bir pozğunluqdur. Lakin, doğru müalicə və dəstək ilə bu pozğunluqla mübarizə etmək mümkündür. Psixoterapiya və uyğun dərman müalicəsi, şəxsin daha sağlam davranışlar inkişaf etdirməsinə kömək edə bilər. Bu pozğunluqla yaşayan şəxslər üçün dəstək qrupları və sosial dəstək də çox əhəmiyyətlidir.
