Tromboz
Tromboz, qan damarlarında (arteriyalarda və ya venalarda) qan laxtasının (trombun) əmələ gəlməsi ilə yaranan bir vəziyyətdir. Tromboz nəticəsində laxta qan damarını tıxayaraq qan axınını azaldır və ya tamamilə kəsir.
Trombozun Növləri
Dərin vena trombozu (DVT)
Əsasən ayaqların dərin venalarında meydana gəlir və ağrı, şişkinlik və dərinin rəng dəyişməsi kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
Arterial tromboz
Arteriyalarda meydana gələn laxtadır və ürəkdə infarkt və ya beyində insult riskini artırır. Bu, bədənin müxtəlif orqanlarına oksigenlə zəngin qanın daşınmasına mane olur.
Venoz tromboz
Venalarda meydana gələn laxtadır və dərin vena trombozu və ya digər vena trombozlarını əhatə edir.
Trombozun Əlamətləri
Trombozun əlamətləri qan laxtasının yerləşdiyi yerə və damar tıxanıklığının dərəcəsinə görə dəyişə bilər. Əsas əlamətlər bunlardır:
Ayaqlarda ağrı və şişkinlik (xüsusilə dərin vena trombozunda)
Dərinin rəng dəyişməsi (qırmızı, mavi və ya solğun rəng)
Bədəndə istilik artışı (tıxanmış damarların ətrafında)
Sinə ağrısı və nəfəs darlığı (tromboz ürək və ya ağciyərlərdə yaranıbsa)
Trombozun Səbəbləri və Risk Faktorları
Trombozun yaranmasına bir neçə faktor təsir edə bilər:
Hərəkətsizlik: Uzun müddət hərəkətsiz qalmaq (uçuşlarda, əməliyyatlardan sonra) tromboz riskini artırır.
Siqaret çəkmək: Damar divarlarına zərər verərək qan laxtalanma ehtimalını artırır.
Obezite: Artıq çəki qan axını yavaşlataraq tromboz riskini yüksəldir.
Hamiləlik: Hamiləlik dövründə damarlara olan təzyiq artdığı üçün tromboz riski yüksəlir.
Hormonal dəyişikliklər: Doğum nəzarət həbləri və hormon əvəzləmə müalicələri tromboz riskini artırır.
İrsi faktorlar: Ailəsində tromboz olan şəxslər daha çox risk altındadır.
Emboliya
Emboliya, qan dövranı sistemində hərəkət edən qan laxtası, hava qabarcığı, yağ damcısı və ya digər yad cisimlərin qan damarlarını tıxaması ilə yaranan vəziyyətdir. Emboliya nəticəsində laxta və ya yad cisim qan damarında sıxışıb qalar və qan axınına mane olar.
Emboliyanın Növləri
Ağciyər emboliyası
Dərin vena trombozundan qaynaqlanan laxta ağciyərlərə keçərək qan axını tıxayır. Bu, nəfəs darlığı, sinə ağrısı və bəzən ölümlə nəticələnə bilən ciddi bir vəziyyətdir.
Beyin emboliyası
Beyin damarlarına emboliya nəticəsində qan axını kəsildikdə insult riski yaranır. Bu vəziyyətdə ani zəiflik, danışma çətinliyi və ya baş gicəllənməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər.
Arterial emboliya
Arteriyalara emboliyanın keçməsi, ürək, böyrəklər, bağırsaqlar və digər orqanlara gedən qan axınının kəsilməsinə səbəb ola bilər.
Emboliyanın Əlamətləri
Emboliyanın əlamətləri, tıxanma yerinə və təsirlənən orqana bağlı olaraq dəyişir:
Ağciyər emboliyasında: Nəfəs darlığı, sinə ağrısı, öskürərkən qan gəlməsi
Beyin emboliyasında: Ani zəiflik, baş gicəllənməsi, danışma çətinliyi və görmə problemi
Arterial emboliyalarda: Tıxanma yerində ani ağrı və qan dövranı pozğunluğu, bədənin həmin hissəsində solğunluq və soyuqluq
Emboliyanın Səbəbləri
Emboliyanın yaranma səbəbləri trombozla əlaqəli ola bilər, lakin digər faktorlar da təsir edə bilər:
Dərin vena trombozu (DVT): Əsas səbəblərdən biridir. DVT laxtası bədəndə hərəkət edərək ağciyər emboliyasına səbəb ola bilər.
Yaralanmalar: Qan damarlarına zərər verən ciddi yaralanmalar qan laxtalanmasına və emboliyaya səbəb ola bilər.
Cərrahi əməliyyatlar: Cərrahi müdaxilələr və əməliyyatdan sonra hərəkətsizlik emboliya riskini artırır.
Hava emboliyası: Cərrahi müdaxilələr, xüsusilə intravenoz iynə tətbiqləri zamanı hava qabarcıqları qan dövranına daxil ola bilər.
Yağ emboliyası: Sümüklərin qırılması zamanı yağ parçaları qan dövranına keçə bilər.
Diaqnoz Üsulları
Tromboz və emboliyanın diaqnozu üçün bir neçə üsuldan istifadə edilir:
Ultrasəs
Dərin vena trombozunun diaqnozunda geniş istifadə edilir. Qan axınına maneə törədən qan laxtasını görməyə kömək edir.
KT və ya MRT angiografiyası
Ağciyər emboliyası və ya beyin emboliyası kimi halları aşkarlamaq üçün qan damarlarının strukturunu göstərən təsvirlər alınır.
D-dimer testi
Qanda D-dimer səviyyəsinin ölçülməsi, bədəndə qan laxtalanması olduğunu göstərən bir testdir.
EKQ və EKO
Ürək funksiyalarını və qan axınını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Müalicə Seçimləri
Tromboz və emboliyanın müalicəsi laxtanın yerləşdiyi yerə, xəstənin vəziyyətinə və risk faktorlarına görə dəyişir:
Antikoaqulyantlar (qan durulaşdırıcılar)
Qan laxtalanmasını azaldan dərmanlardır. Dərin vena trombozu və ağciyər emboliyası kimi hallarda istifadə edilir.
Trombolitiklər (laxtaları əritmə dərmanları)
Laxtanı sürətlə əridən dərmanlardır və xüsusilə təcili vəziyyətlərdə (məsələn, ağciyər emboliyası və ya insult zamanı) istifadə edilir.
Cərrahi müdaxilə
Laxtanın və ya emboliyanın çıxarılması üçün cərrahi müdaxilə tətbiq oluna bilər. Trombektomiya və ya embolektomiya əməliyyatı ilə laxtalar damar tıxanıklığını aradan qaldırmaq üçün çıxarılır.
Venada filtr yerləşdirilməsi
Ağciyər emboliyasını önləmək üçün dərin venaya bir filtr yerləşdirilir. Bu, laxtanın ağciyərə keçməsinin qarşısını alır.
Tromboz və Emboliyadan Qorunma Yolları
Daimi hərəkətlilik: Uzun müddət hərəkətsiz qalmamaq, xüsusilə uzun uçuşlarda və ya əməliyyatdan sonra ayaqları hərəkət etdirmək vacibdir.
Siqaretdən uzaq durmaq: Siqaret çəkilməsi damar divarlarına zərər verə və laxtalanma riskini artıra bilər.
Balanslı pəhriz və sağlam çəki saxlamaq: Artıq çəkidən qaçmaq və qida balansına diqqət etmək qan dövranı sağlamlığı üçün əhəmiyyətlidir.
Dərmanlar: Doktorun təyin etdiyi qan durulaşdırıcı dərmanları düzgün qəbul etmək.
Daimi tibbi müayinələr: Risk altında olan şəxslərin (obez, hamilə və ya irsi xəstəlikləri olanlar) müntəzəm tibbi müayinələrdən keçməsi tövsiyə olunur.
Tromboz və emboliya ciddi vəziyyətlərdir və erkən diaqnoz və müalicə həyat qurtarıcı ola bilər. Əgər ağrı, şişkinlik, nəfəs darlığı və ya digər əlamətlər hiss edilərsə, dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır.
