Uşaqlarda Qorxunun Məşhur Növləri:
Kiçik Yaşlarda (0-3 yaş):
Təhlükəsizliyi itirmə qorxusu: Uşaqlar, xüsusilə kiçik yaşlarda, anadan və ya sevdiklərindən ayrılma qorxusu yaşayırlar. Bu, "separasiya anksiyetəsi" adlanır və uşaq üçün çox təbii bir hissdir.
Qaranlıq qorxusu: Qaranlıq, kiçik yaşlı uşaqlar üçün çox yaygın bir qorxudur. Uşaqlar bu dövrdə qaranlıqda daha çox qorxu hiss edə bilərlər.
Yeni mühitlər və insanlar: Uşaqlar, yeni mühitlər və tanımadığı insanlar qarşısında da qorxu hissi keçirə bilərlər. Bu, sosial anksiyete kimi ifadə edilə bilər.
Körpəlikdən 3 yaşa qədər:
Xarici səs və obyektlərdən qorxma: Körpələr çox vaxt qəfil və yüksək səslərdən (məsələn, qarət səsi, təbii fəlakətlər) qorxa bilərlər. Ayrıca, bəzi obyektlər (məsələn, böyük oyuncaq və ya müəyyən şəkillər) qorxutucu ola bilər.
Canlı və ya qorxulu təsvirlər: Kiçik uşaqlar bəzən televiziyada və ya nağıllarda gördükləri qorxulu təsvirlərə reaksiya verirlər.
3-6 yaş arası:
Fantaziya qorxuları: Bu dövr, uşaqların xəyali və ya qorxulu varlıqlara qarşı hiss etdikləri qorxuların daha çox olduğu bir dövrdür. Uşaqlar "canavar", "demonlar" və ya digər qorxulu varlıqlara qarşı qorxular keçirə bilərlər.
Diş həkimi, tibb prosedurları: Tibb prosedurları, həkimə getmək və ya digər tibbi müdaxilələr də uşaqlarda qorxu yarada bilər.
6 yaşdan yuxarı:
Təhlükəsizlik və özünü qoruma qorxusu: Daha böyük uşaqlar, həyatlarını təhdid edən real təhlükələrdən qorxmağa başlayırlar, məsələn, təbii fəlakətlər, valideynlərinin xəstələnməsi və ya onları tərk etməsi.
Sosial qorxular: Uşaqlar sosial vəziyyətlərdə qorxu hissi keçirə bilər, məsələn, məktəbdə yeni dostlar tapmaq və ya ictimai yerə çıxmaq.
Qorxulu filmlər və nağıllar: Daha böyük yaşlarda da qorxulu filmlər və ya kitablar, xüsusən də böyüklərdən və ya digər uşaqlardan gələn təsir nəticəsində qorxu yarada bilər.
Uşaqlarda Qorxunun Səbəbləri:
Təhlükəsizlik Təcrübələri:
Uşaqlar, gördükləri və yaşadıqları təcrübələrdən qorxularını formalaşdırır. Məsələn, bir uşağın bir hadisə ilə qorxması, onun gələcəkdə oxşar vəziyyətlərdə qorxu hiss etməsinə səbəb ola bilər.
İrsi Amillər:
Qorxu və narahatlıq hallarının irsi olduğu düşünülür. Əgər valideynlərdən biri narahatlıqlara və qorxulara meyllidirsə, uşaq da bu davranışları irsən mənimsəyə bilər.
Ətraf mühitin təsiri:
Uşaqlar ətraflarındakı böyüklərdən, məsələn, valideynlərindən və ya müəllimlərindən qorxuları mənimsəyə bilərlər. Uşaqlar tez-tez ətrafdakı insanların qorxularını və davranışlarını özləri də təkrarlayırlar.
Kimi hadisələr və ya obrazlar:
Uşaqlar filmlərdə, televiziyada və ya məktəbdə gördükləri qorxulu obrazlar və ya hadisələrdən təsirlənə bilərlər. Həmçinin, böyük yaşlarda valideynlər və böyüklərin də qorxuları uşaqlara təsir edə bilər.
Yaşlı və inkişaf mərhələləri:
Uşaqların müxtəlif yaş dövrlərində yaşadıqları inkişaf mərhələləri, onların qorxularını və bu qorxularla necə baş etmələrini təsir edir. Məsələn, 3 yaşında bir uşaq daha çox xəyali qorxulardan, 6 yaşında isə daha çox real təhlükələrdən qorxa bilər.
Uşaqlarda Qorxuları İdarə Etmək Üçün Tövsiyələr:
Dinləmək və Empati Göstərmək:
Uşaqların qorxularını anlamak və onlara empati göstərmək çox vacibdir. Onları dinləmək və onların hisslərinə hörmət etmək, qorxularının yüngülləşdirilməsinə kömək edir. Məsələn, "Sən qorxursan, amma burada təhlükə yoxdur" kimi ifadələr istifadə edilə bilər.
Qorxuları Realist Şəkildə Təsvir Etmək:
Uşaqlara qorxularını real şəkildə izah etmək faydalı ola bilər. Məsələn, qaranlıq qorxusunu yaşayan bir uşağa, qaranlıqda heç bir təhlükə olmadığını başa salmaq, narahatlıqlarını azaltmağa kömək edir.
Pozitiv Təcrübələr Yaratmaq:
Uşaqların qorxularını aşmaları üçün onlara pozitiv və təhlükəsiz təcrübələr yaratmaq vacibdir. Məsələn, qorxduğu bir yerə tədricən getmək və bu təcrübəni daha az qorxulu etmək üçün kiçik addımlarla başlamaq.
Qorxularını İfadə Etməyə Təşviq Etmək:
Uşaqlara qorxularını ifadə etmələri və başqalarına danışmağı öyrətmək çox faydalıdır. Bu, uşağın duyğularını başa düşməsini və daha sağlam şəkildə idarə etməsini təmin edər.
Sakitləşdirici Texnikalar:
Uşaqlara, xüsusilə gecə yatmadan əvvəl sakitləşdirici məşqlər və texnikalar öyrətmək faydalıdır. Məsələn, dərin nəfəs alma, musiqi dinləmə və ya bir nağıl oxumaq, uşaqların rahatlamasına və qorxularını azaldılmasına kömək edə bilər.
Yavaş-yavaş Tanıdılma (Desensitizasiya):
Uşaqlara tədricən qorxulu və ya narahat edici obyektləri və ya vəziyyətləri tanıtmaq, onları daha rahat hiss etmələrinə kömək edə bilər. Məsələn, qaranlıq qorxusu olan bir uşağa kiçik bir işıq yandıraraq, yavaş-yavaş qaranlıqta qalmağa alışdırmaq faydalı ola bilər.
Nəticə:
Uşaqlarda qorxu, normal bir inkişaf mərhələsidir, amma bu qorxuların idarə edilməsi vacibdir. Uşaqlara qorxuları ilə başa çıxma bacarıqları öyrətmək, onların emosional sağlamlığını artırır və sosial inkişaflarını dəstəkləyir. Bu prosesdə valideynlərin, müəllimlərin və digər yetkinlərin uşaqlara dəstək göstərməsi çox vacibdir.
