Piaget-in Zehni İnkişaf Nəzəriyyəsinin Əsas Prinsipləri
Şemalar (Schemas):
Zehni quruluş və ya anlayışlar dünyanı qavrama və təhlil etməyə kömək edir.
Uşaqlar bu şemaları zamanla təcrübə və öyrənmə ilə formalaşdırır və dəyişdirirlər.
Assimilyasiya və Akkomodasiya:
Assimilyasiya: Yeni məlumatın mövcud şemaya uyğunlaşdırılması.
Akkomodasiya: Yeni məlumatın mövcud şemanı dəyişdirərək qəbul edilməsi.
Tənzimləmə (Equilibration):
Uşaqların yeni məlumatı anlayıb onu mövcud biliklərinə uyğunlaşdırması ilə tarazlıq yaranır.
Piaget-in İnkişaf Mərhələləri
1. Sensomotor Mərhələ (Doğumdan 2 Yaşadək)
Xüsusiyyətləri:
Körpə dünyanı əsasən hissləri və hərəkətləri vasitəsilə öyrənir.
Obyektin Davamlılığı: Körpələr 8-12 aylıqdan sonra obyektin onların baxışlarından kənarda olsa belə mövcud olduğunu anlayır.
Sadə reflekslərdən məqsədyönlü hərəkətlərə keçid.
2. Preoperasional Mərhələ (2-7 Yaş)
Xüsusiyyətləri:
Simvolik düşüncə inkişaf edir (məsələn, dil və təqlid).
Egosenriklik: Uşaqlar digər insanların baxış bucaqlarını başa düşməkdə çətinlik çəkir.
Animizm: Uşaqlar cansız obyektlərə canlı xüsusiyyətlər verə bilər.
Tək Düşüncə Fokuslanması: Bir anda yalnız bir xüsusiyyətə diqqət yetirə bilirlər (məsələn, bir mayenin hündür stəkanda daha çox olduğunu düşünmək).
3. Konkret Operasional Mərhələ (7-11 Yaş)
Xüsusiyyətləri:
Uşaqlar məntiqi və konkret düşüncəyə başlayır.
Konservasiya Anlayışı: Obyektin forması dəyişsə belə, onun miqdarının sabit qaldığını anlayırlar.
Klassifikasiya və Sıralama: Obyektləri kateqoriyalara ayıra və ya böyüklük sırasına görə düzəldə bilirlər.
4. Formal Operasional Mərhələ (11 və daha böyük yaş)
Xüsusiyyətləri:
Abstrakt və məntiqi düşüncə inkişaf edir.
Hipotetik problemləri təhlil edə və gələcək nəticələri proqnozlaşdıra bilirlər.
Metakoqnitivlik: Öz düşüncələrini təhlil etmək bacarığı.
Piaget-in İnkişaf Nəzəriyyəsinin Təhsildə Tətbiqi
Fərdi Tədris:
Hər bir uşağın inkişaf mərhələsini nəzərə alaraq təlimi fərdiləşdirmək.
Aktiv Təlim:
Uşaqları aktiv şəkildə öyrənməyə cəlb etmək (məsələn, layihələr və eksperimentlər).
Yaşa Uyğun Tədris Vasitələri:
Mərhələyə uyğun oyun və fəaliyyətlər seçmək.
Məsələn, preoperasional mərhələdə simvolik oyunlardan istifadə.
Piaget-in Nəzəriyyəsinin Kritikası
Sabit Yaş Hüdudları:
Hər bir mərhələ üçün müəyyən olunan yaş hədləri hər uşağa uyğun gəlmir.
Mədəniyyət və Sosial Faktorlar:
Piaget mədəniyyətin və sosial mühitin uşaqların inkişafına təsirini kifayət qədər nəzərə almır.
Duyğuların Rolu:
Duyğular və sosial əlaqələr nəzəriyyədə ikinci dərəcəli yer tutur.
Piaget-in Təcrübə ilə Bağlantısı
Piaget-in nəzəriyyəsi praktikada uşaqların zehni inkişafını başa düşmək üçün geniş istifadə olunur. Valideynlər, müəllimlər və tərbiyəçilər, bu nəzəriyyədən istifadə edərək uşaqlara uyğun öyrənmə mühiti yarada bilərlər.
Nəticə
Piaget-in nəzəriyyəsi, uşaqların zehni inkişafını başa düşmək və onları daha yaxşı yönləndirmək üçün mühüm bir təməldir. Onun mərhələ əsaslı yanaşması, uşaqların dünyanı necə qavradığını və öyrəndiyini anlamağa kömək edir. Hər bir uşağın özünəməxsus inkişaf ritmini nəzərə almaq, onların potensialını maksimum dərəcədə ortaya çıxarmaq üçün vacibdir.
