Vaskulitin növləri
Vaskulit müxtəlif növlərdə baş verə bilər və təsirlənən damarların ölçüsünə görə təsnif edilir:
1. Böyük damar vaskulitləri:
Takayasu arteriti:
Əsasən aorta və onun böyük şaxələrini təsir edir.
Giant-cell arteriti (temporal arterit):
Yaşlı insanlarda baş verir və əsasən baş nahiyəsindəki damarları təsir edir.
2. Orta damar vaskulitləri:
Poliarterit nodosa:
Orta ölçülü arteriyaların divarlarında düyünlər əmələ gətirir.
Kawasaki xəstəliyi:
Əsasən uşaqlarda rast gəlinir və ürək damarlarını təsir edir.
3. Kiçik damar vaskulitləri:
Granulomatoz poliangit (Wegener xəstəliyi):
Burun, ağciyər və böyrəkləri təsir edir.
Mikroskopik poliangit:
Böyrəklər və ağciyərlərə təsir göstərir.
Henoch-Schönlein purpurası:
Dəri, bağırsaq və böyrəkləri təsir edən kiçik damar vaskuliti.
Vaskulitin səbəbləri
Vaskulit autoimmun reaksiyalar nəticəsində yaranır. İmmunitet sistemi səhvən sağlam qan damarlarına hücum edir, bu da iltihab və zədələnməyə səbəb olur.
Əsas səbəblər:
Autoimmun xəstəliklər:
Sistemik lupus eritematozus (SLE), revmatoid artrit, Sjögren sindromu.
İnfeksiyalar:
Hepatit B, Hepatit C, bəzi bakterial və viral infeksiyalar.
Dərman reaksiyaları:
Antibiotiklər, nonsteroid iltihab əleyhinə dərmanlar.
Genetik faktorlar:
Ailədə vaskulit tarixi olanlarda risk daha yüksək ola bilər.
Vaskulitin əlamətləri
Vaskulitin əlamətləri növünə, təsirlənmiş damarların ölçüsünə və təsirlənən orqanlara görə dəyişir:
Ümumi əlamətlər:
Yorğunluq və halsızlıq.
Qızdırma.
Çəki itkisi.
Əzələ və oynaq ağrıları.
Spesifik əlamətlər:
Dəridə dəyişikliklər:
Qırmızı, bənövşəyi səpgilər və ya qançırlar.
Sinir sistemi:
Uyuşma, zəiflik, baş ağrısı və ya başgicəllənmə.
Ağciyərlər:
Nəfəs darlığı və ya qanlı öskürək.
Böyrəklər:
Qanlı sidik və ya yüksək qan təzyiqi.
Mədə-bağırsaq traktı:
Qarın ağrısı, qanlı nəcis.
Vaskulitin diaqnozu
Diaqnoz aşağıdakı üsullarla təsdiqlənir:
Fiziki müayinə:
Simptomlar və dəridə görünən dəyişikliklərin qiymətləndirilməsi.
Qan testləri:
ESR və CRP (iltihab göstəriciləri).
ANCA testi (autoimmun vaskulitləri müəyyən etmək üçün).
Sidik analizi:
Böyrək zədələnməsini aşkarlamaq üçün.
Görüntüləmə müayinələri:
Rentgen, KT və ya MRT damarların vəziyyətini qiymətləndirmək üçün.
Biopsiya:
Zədələnmiş toxumadan nümunə götürülərək analiz edilir.
Vaskulitin müalicəsi
Vaskulitin müalicəsi xəstəliyin növünə, şiddətinə və təsirlənən orqanlara əsasən fərqlənir.
1. Dərman müalicəsi:
Kortikosteroidlər:
İltihabı və immunitet sisteminin fəaliyyətini basdırır (məsələn, prednizolon).
İmmunosupressor dərmanlar:
Autoimmun reaksiyanı zəiflətmək üçün (məsələn, metotreksat, azatioprin).
Bioloji dərmanlar:
İmmunitet sisteminin spesifik komponentlərini hədəfləyir (rituksimab, tocilizumab).
Antibiyotiklər:
Əgər infeksiya vaskulitin səbəbi olarsa.
2. Dəstək müalicəsi:
Ağrıkəsicilər və iltihab əleyhinə dərmanlar.
Qan təzyiqi dərmanları:
Böyrək zədələnməsi varsa.
3. Cərrahi müdaxilə:
Damarların ciddi zədələnməsi və ya daralması halında tətbiq edilir.
Vaskulitin idarə edilməsi və həyat tərzi tövsiyələri
Sağlam qidalanma:
İltihabı azaldan antioksidantlarla zəngin pəhriz (meyvə, tərəvəz, omeqa-3 yağları).
Stressin idarə olunması:
Meditasiya, yoga və ya digər rahatlama üsulları.
Daimi tibbi nəzarət:
Həkimin təyin etdiyi dərmanları nizamlı istifadə edin və müayinələrdən keçin.
Fiziki aktivlik:
Damar sağlamlığını qorumaq üçün orta səviyyəli fiziki aktivlik tövsiyə olunur.
Hansı hallarda həkimə müraciət etməli?
Qızdırma, şiddətli ağrı və ya dəridə bənövşəyi səpgilər varsa.
Tənəffüs problemləri, qanlı öskürək və ya nəfəs darlığı yaranarsa.
Sidikdə qan və ya yüksək qan təzyiqi müşahidə olunarsa.
Vaskulit ciddi bir vəziyyət olsa da, vaxtında diaqnoz və düzgün müalicə ilə əksər hallarda idarə edilə bilər. Əlamətlərə diqqət etmək və erkən tibbi müdaxilə sağalma prosesində mühüm rol oynayır.
