Yuxarı Tənəffüs Yollarının İnfeksiyalarının Əsas Növləri
YTYİ-lər müxtəlif sahələrə təsir edə bilər və bir neçə əsas növü vardır:
1. Ümumi soyuqdəymə (rinit)
Nədir?: Soyuqdəymə yuxarı tənəffüs yollarının ən çox rast gəlinən viral infeksiyasıdır və burun selikli qişasının iltihabına səbəb olur. Soyuqdəymə, adətən zərərsiz keçsə də, simptomları narahatlıq yarada bilər.
Səbəbi: Ümumi soyuqdəymə əsasən rinoviruslar, koronaviruslar və adenoviruslar kimi viruslar tərəfindən törədilir.
Simptomlar:
Burun axıntısı və tıxanması
Boğaz ağrısı
Hapşırma
Yüngül qızdırma və ya üşütmə
Baş ağrısı
Yorğunluq və zəiflik
Müalicə: Soyuqdəymə üçün xüsusi bir müalicə yoxdur. Simptomlar adətən 7-10 gün ərzində öz-özünə keçər. Dərman müalicəsi simptomların yüngülləşdirilməsinə yönəlir (burun spreyləri, ağrıkəsicilər və antihistaminlər).
2. Sinusit
Nədir?: Sinusit sinusların selikli qişasının iltihabıdır və burun boşluğu ilə əlaqəli sinusların tıxanmasına və ya infeksiyasına səbəb olur. Sinusit həm viral, həm də bakterial mənşəli ola bilər.
Səbəbi: Sinusit adətən soyuqdəymə və ya allergik rinit nəticəsində inkişaf edir, lakin bakterial infeksiyalar da sinusitə səbəb ola bilər.
Simptomlar:
Üz ağrısı və təzyiq hissi (xüsusilə sinus bölgələrində)
Burun axıntısı (yaşıl və ya sarı rəngli)
Baş ağrısı
Boğazdan aşağı axan selik
İyləmə qabiliyyətinin itməsi
Diş ağrısı (bəzən)
Müalicə: Viral sinusit üçün simptomatik müalicə tövsiyə olunur (dekonjestantlar, ağrıkəsicilər). Bakterial sinusitdə isə antibiotiklər təyin edilə bilər.
3. Faringit (boğaz iltihabı)
Nədir?: Faringit boğazın (farenksin) iltihabı deməkdir və bu, viral və ya bakterial infeksiya nəticəsində yarana bilər. Viral faringit daha çox rast gəlinir, lakin bakterial səbəbli faringit, xüsusilə streptokok infeksiyası ciddi ola bilər.
Səbəbi: Faringitin əksər halları viral infeksiyalar (adenovirus, rinovirus, koronavirus) tərəfindən törədilir. Bakterial faringitə əsasən streptokok bakteriyaları səbəb olur (Streptokok boğaz infeksiyası).
Simptomlar:
Boğaz ağrısı (xüsusilə udqunarkən)
Qızdırma
Şişmiş limfa düyünləri
Boğazda qızartı və ya ağ ləkələr
Ağızda pis qoxu
Müalicə: Viral faringitdə simptomatik müalicə (ağrıkəsicilər, boğaz spreyləri) kifayətdir. Streptokok boğaz infeksiyası isə antibiotiklərlə müalicə olunur.
4. Laringit
Nədir?: Laringit səs tellərinin (larinksin) iltihabıdır və bu, səsin dəyişməsinə və ya səs itkisinə səbəb ola bilər. Laringit həm viral, həm də səs tellərinin həddən artıq istifadəsi ilə əlaqəli ola bilər.
Səbəbi: Laringit əksər hallarda viral infeksiyaların nəticəsi olaraq inkişaf edir, lakin səs tellərinin həddindən artıq istifadəsi və ya qıcıqlanması da səbəb ola bilər.
Simptomlar:
Səsin boğulması və ya itkisi
Boğazda qıcıqlanma və quruluq
Yüngül öskürək
Bəzən qızdırma
Müalicə: Laringit adətən öz-özünə yaxşılaşır. Səsin dincəldilməsi, isti içkilər və boğazın nəmləndirilməsi faydalıdır.
5. Tonzillit (bademcik iltihabı)
Nədir?: Tonzillit bademciklərin (tonsillaların) iltihabıdır və həm viruslar, həm də bakteriyalar səbəbindən inkişaf edə bilər. Streptokok boğaz infeksiyası tonzillitə səbəb olan bakterial infeksiyaların əsas səbəbidir.
Səbəbi: Tonzillit əksər hallarda viral infeksiyalardan qaynaqlanır, lakin bakterial infeksiyalar (əsasən streptokok) da səbəb ola bilər.
Simptomlar:
Şiddətli boğaz ağrısı
Yutma çətinliyi
Yüksək qızdırma
Şişmiş limfa düyünləri
Tonsillalar üzərində ağ və ya sarı ləkələr
Müalicə: Viral tonzillitdə simptomatik müalicə aparılır. Bakterial tonzillit isə antibiotiklərlə müalicə edilir. Ağır hallarda bademciklərin cərrahi yolla çıxarılması (tonsillektomiya) lazım ola bilər.
Yuxarı Tənəffüs Yolları İnfeksiyalarının Yayılma Yolları
YTYİ-lər əsasən hava-damcı yolu ilə, yəni öskürmə, hapşırma və ya danışıq zamanı havaya yayılan mikroblar vasitəsilə yayılır. Əl təması və kontaminasiya olmuş səthlərə toxunduqdan sonra gözlərə, buruna və ya ağıza toxunmaqla da infeksiya yayılır.
Yuxarı Tənəffüs Yolu İnfeksiyalarının Diaqnozu
YTYİ-lərin diaqnozu adətən xəstənin tibbi tarixi, simptomları və fiziki müayinəsi əsasında qoyulur. Bəzi hallarda, xüsusilə bakterial infeksiyalardan şübhələnildikdə, əlavə testlər də aparıla bilər:
Boğaz mədəniyyəti və ya sürüntü: Streptokok boğaz infeksiyası və ya bakterial tonzillitdən şübhələnildikdə boğazdan sürüntü götürülərək laboratoriyada analiz edilir.
Qan testləri: Bəzən infeksiyanın növünü müəyyən etmək üçün qan analizləri lazım ola bilər.
Sinusların görüntülənməsi: Şiddətli sinusitdən şübhələnildikdə sinusların rentgen və ya KT (kompüter tomoqrafiyası) çəkilməsi tövsiyə edilə bilər.
Yuxarı Tənəffüs Yolu İnfeksiyalarının Müalicəsi
YTYİ-lərin müalicəsi infeksiyanın səbəbinə və şiddətinə görə fərqlənir. Əksər hallarda viral infeksiyalarda xüsusi müalicə tələb olunmur, çünki infeksiya öz-özünə sağalır. Bakterial infeksiyalar isə antibiotiklərlə müalicə edilir. Aşağıda ümumi müalicə yanaşmaları verilmişdir:
1. Viral infeksiyaların müalicəsi
Simptomatik müalicə (ağrıkəsicilər, burun spreyləri, antihistaminlər) adətən kifayətdir.
Bol maye qəbulu və istirahət tövsiyə edilir.
İsti içkilər boğaz ağrısını yüngülləşdirmək üçün faydalı ola bilər.
2. Bakterial infeksiyaların müalicəsi
Bakterial infeksiyalar, xüsusilə streptokok infeksiyası, antibiotiklərlə müalicə edilməlidir.
Həkim tərəfindən təyin olunan antibiotiklərin tam kursunu bitirmək vacibdir.
3. Dərmanlar
Dekonjestantlar: Burun tıxanmasını azaltmaq üçün istifadə edilir.
Ağrıkəsicilər: Boğaz ağrısını və baş ağrısını azaltmaq üçün ibuprofen və ya asetaminofen kimi dərmanlar istifadə edilə bilər.
Antitussivlər və boğaz spreyləri: Öskürəyi və boğaz qıcıqlanmasını azaltmaq üçün istifadə edilir.
4. Ev şəraitində qulluq
Yuxarı tənəffüs yolları infeksiyaları üçün ev şəraitində də bəzi tədbirlər görülə bilər:
İsti duzlu su ilə qarqara etmək boğaz ağrısını yüngülləşdirə bilər.
Otaqda hava nəmləndiricisi istifadə etmək burun tıxanmasını azaltmağa kömək edə bilər.
Yuxarı Tənəffüs Yolu İnfeksiyalarının Qarşısının Alınması
YTYİ-lərin qarşısını almaq üçün şəxsi gigiyena və profilaktik tədbirlər çox vacibdir. Aşağıdakı tədbirlər infeksiyaların yayılmasının qarşısını almağa kömək edə bilər:
Əlləri tez-tez yumaq: Əl gigiyenasına riayət etmək, xüsusən də buruna, ağıza və gözlərə toxunmazdan əvvəl, infeksiyaların yayılmasının qarşısını alır.
Öskürən və hapşıran insanlardan uzaq durmaq: İnfeksiyalı insanlardan uzaq durmaq və ictimai yerlərdə maska taxmaq faydalıdır.
Maska istifadəsi: Yuxarı tənəffüs yolları infeksiyası olan insanlar maska taxaraq infeksiyanı başqalarına yaymamalıdırlar.
Müntəzəm peyvəndlər: Gözlənilən qrip mövsümündə qrip əleyhinə peyvəndlər vurulmalıdır.
Nəticə
Yuxarı tənəffüs yollarının infeksiyaları çox yayılmış və adətən yüngül keçən xəstəliklərdir, lakin bəzi hallarda ciddi fəsadlara səbəb ola bilərlər. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə əksər infeksiyalar tez və problemsiz sağalır. Profilaktik tədbirlər və şəxsi gigiyenaya riayət etmək infeksiyaların yayılmasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
