1. Stress və Duyğusal Problemlər
Stress, Narahatlıq və Depressiya: Gündəlik həyatdakı stress, narahatlıq və ya psixoloji gərginlik yuxusuzluğun əsas səbəblərindəndir. Beyin narahatlıq və problemlər üzərində işlədiyi üçün yuxuya getmək çətinləşir.
Travmatik Yaşantılar: Kəskin stress yaradan hadisələr, travmatik təcrübələr və itkilər də yuxu pozğunluğuna səbəb ola bilər.
2. Pis Yuxu Vərdişləri və Düzgün Yuxu Rejiminin Olmaması
Nizamlı Yuxu Rejiminin Olmaması: Gec saatlarda yatmaq, yuxu vaxtını tez-tez dəyişmək bədənin bioloji ritmini pozur və yuxu keyfiyyətini aşağı salır.
Elektron Cihazların İstifadəsi: Yatmazdan əvvəl telefon, kompüter və ya televizor kimi cihazlardan istifadə beyin fəaliyyətini artırır və yuxu hormonlarını təsir edir.
Yatmazdan əvvəl Yediyimiz Qidalar: Kafeinli içkilər, nikotin, çoxlu şəkər və ağır yeməklər yuxusuzluğa və yuxu pozğunluğuna səbəb ola bilər.
3. Fiziki Xəstəliklər və Sağlamlıq Problemləri
Xroniki Ağrı: Artrit, bel və boyun ağrıları kimi xroniki ağrılar yuxu pozğunluğuna səbəb olur, çünki yatarkən rahatlaşmaq çətinləşir.
Aşağı Təzyiq və Ürək Xəstəlikləri: Bəzi ürək xəstəlikləri və qan təzyiqi problemləri yuxu əsnasında qan dövranını təsirləndirir və tez-tez oyanmaya səbəb olur.
Gastroezofageal Reflü Xəstəliyi (GERD): Mədə turşusunun yuxarıya doğru hərəkət etməsi yatarkən narahatlıq yaradır və yuxu keyfiyyətini pozur.
Astma və Tənəffüs Problemləri: Tənəffüs problemləri və gecə boyunca nəfəs alma çətinliyi yuxunun tez-tez kəsilməsinə səbəb olur.
4. Hormon Dəyişiklikləri
Menopoz və Hormonal Dəyişikliklər: Menopoz dövründə qadınlar hormon səviyyələrindəki dəyişikliklərə görə yuxu pozğunluğu yaşayırlar.
Hamiləlik: Hamiləlik dövründə bədəndəki dəyişikliklər, narahatlıq və artan sidik ifrazı yuxusuzluğa səbəb ola bilər.
Qocalma: Yaşlandıqca melatonin (yuxu hormonu) istehsalı azalır və yuxu daha az dərin olur, bu da yaşlılarda yuxu pozğunluğuna səbəb olur.
5. Ətraf Mühit Faktorları
Səs-Küy: Yataq otağındakı və ya ətraf mühitdəki səs-küylər yuxunun bölünməsinə səbəb ola bilər.
İşıq: İşığın mövcudluğu, xüsusən ekranlardan gələn mavi işıq, yuxu hormonlarının istehsalını azaldaraq yuxuya getməyi çətinləşdirir.
Yataq Rahatlığı: Yataq və yastıqların qeyri-rahat olması, yuxunun keyfiyyətini və müddətini təsir edə bilər.
6. İlaç və Maddə İstifadəsi
Kafein və Alkoqol İstifadəsi: Kafein yuxu hormonlarını azaldır və yuxuya getməyi çətinləşdirir, alkoqol isə yuxunun dərin mərhələlərinə təsir edərək yuxu keyfiyyətini aşağı salır.
Bəzi Dərmanlar: Antidepresanlar, hipertoniya dərmanları, astma dərmanları və bəzi ağrıkəsicilər yuxusuzluğa və ya tez-tez oyanmaya səbəb ola bilər.
Narkotik Maddələr və Siqaret: Siqaret və narkotik maddələr yuxu ritmini və keyfiyyətini mənfi təsir edir.
7. Yuxu Pozğunluğu Xəstəlikləri
Yuxusuzluq (İnsomniya): Uzun müddət davam edən yuxuya gedə bilməmək və ya yuxunu davam etdirə bilməmək problemi.
Yuxu Apnesi: Yuxu zamanı nəfəsin qısa müddətli dayanması nəticəsində yaranan və tez-tez oyanmaya səbəb olan bir vəziyyətdir.
Narcolepsi: Gündüz həddindən artıq yuxululuq, ani yuxu hücumları ilə xarakterizə olunan bir nevroloji xəstəlik.
Aşağı Ekstremite Hərəkət Pozğunluğu: Yuxu zamanı bacakların qeyri-iradi hərəkət etməsi və ya titrəməsi nəticəsində yaranan bir vəziyyət.
8. İş Rejimi və Səfərlər
Gecə Vardiyası: Gecə növbəsində işləyən insanların yuxu-oyanma ritmi pozulur və bu da yuxu problemlərinə səbəb olur.
Jet Lag: Uzaq məsafəli uçuşlar zamanı fərqli vaxt zonalarına keçildikdə bədənin bioloji saatı ilə yerli saat arasında uyğunsuzluq yaranır və bu, yuxuya getməkdə çətinlik yaradır.
Yuxu Pozğunluqlarının Qarşısını Alma Yolları
Nizamlı Yuxu Rejimi Yaratmaq: Hər gün eyni saatda yatmaq və oyanmaq bədənin bioloji ritmini nizamlayır.
Elektron Cihazlardan Çəkinmək: Yatmazdan ən az bir saat əvvəl telefon və kompüter kimi cihazlardan istifadəni məhdudlaşdırmaq.
Rahat Yuxu Mühiti Yaratmaq: Yataq otağının qaranlıq, səssiz və sərin olmasına diqqət etmək.
Kafein və Alkoqol İstehlakını Azaltmaq: Kafein və alkoqol qəbulunu yatmazdan əvvəl məhdudlaşdırmaq.
Fiziki Aktivlik: Müntəzəm fiziki fəaliyyət, yuxu keyfiyyətini artırır, lakin idmanı yatmazdan əvvəl etmək yuxuya mənfi təsir göstərə bilər.
Rahatlama Texnikalarından İstifadə: Meditasiya, nəfəs məşqləri və ya sakitləşdirici musiqi ilə yuxuya hazırlıq.
Yuxu pozğunluqları uzun müddət davam etdikdə sağlamlıq üçün ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Əgər yuxu problemləri müntəzəm hal alarsa, bir həkim və ya yuxu mütəxəssisinə müraciət etmək faydalıdır.
