PTSB-nin Əlamətləri:
Zəlzələdən sonra Post-Travmatik Stress Bozukluğu olan şəxslərdə bir sıra simptomlar və davranışlar müşahidə oluna bilər:
Yenidən yaşama (Flashbacks) və Kabuslar:
Zəlzələ zamanı yaşanan qorxu və travmalar, bir çox insanda yenidən yaşama halları ilə nəticələnə bilər. Bu, zəlzələ ilə bağlı təkrarlanan, narahat edici düşüncələr və ya hallucinasiya kimi hisslərdir.
Kabuslar: Zəlzələ ilə əlaqəli qorxulu xatirələr və kabuslar insanların yuxusunu pozur və gündəlik həyatlarını çətinləşdirir.
Ağır Narahatlıq və Təhlükəsizlik Təhdidləri:
PTSB ilə əlaqəli şəxslər, daim təhlükə altında olduqlarını hiss edə bilərlər. Təhlükəsizlik qorxusu, gündəlik həyatda əhəmiyyətli dərəcədə artar. Şəxslər, digər təbii fəlakətlərin baş verəcəyini gözləyərək narahatlıq hissi keçirə bilərlər.
Hisslərdən uzaqlaşma və Hissiyatın pozulması:
PTSB ilə əlaqəli insanlar bəzən hisslərdən uzaqlaşma yaşayırlar. Bu, onların yaşadıqları duyğuları və təcrübələri başqalarına ifadə etməkdə çətinlik çəkmələrinə səbəb olur. Eyni zamanda, həyatdan zövq almaq və maraq göstərmək qabiliyyətində də azalma ola bilər.
Emosional donma: İnsanlar, travmanın təsirindən sanki heç bir şey hiss etmirlər. Bu, onlara həyatın adi tərəflərini yaşamaq üçün çətinlik yaradır.
İrritabilite və Həyəcanın Artması:
Yüksək həyəcan və əsəbilik: Zəlzələdən sonra insanın təbii olaraq əsəbi və həyəcanlı olması normaldır, amma PTSB-nin əlamətləri olan şəxslər, bu hissləri gündəlik həyatda həddindən artıq yaşaya bilərlər. Onlar kiçik bir vəziyyətə belə çox şiddətli reaksiyalar verə bilərlər.
Tez əsəbləşmə və ya mübahisə etmə: İnsanlar daha tez əsəbiləşə bilər və ətrafdakılarla çoxlu mübahisələr və ya anlaşılmazlıqlar yaşaya bilərlər.
Fiziki Təsirlər:
Zəlzələ və digər təbii fəlakətlər sonrası PTSB yaşayan insanlar, fiziki şikayətlər ilə qarşılaşa bilərlər. Bunlara baş ağrıları, qarın ağrıları, yuxusuzluq, döş qəfəsində sıxılma və bədən gərginlikləri daxil ola bilər.
Yuxu pozuntuları və iştaha dəyişiklikləri də çox yaygındır. Bəzi insanlar yuxusuzluqdan, digərləri isə həddindən artıq yuxudan şikayətlənirlər.
Sosial Təcrid və İzolyasiya:
Zəlzələdən sonra sosial əlaqələrə qarşı marağın azalması və sosial təcrid ya da izolyasiya hissi yaşanır. İnsanlar daha çox tək qalmağa üstünlük verirlər, çünki başqalarına güvənməkdə çətinlik çəkirlər.
Zəlzələdən sonra insanın psixoloji vəziyyəti, onun ətraf mühitlə əlaqələrini məhdudlaşdıra bilər. Bu da həm emosional, həm də sosial vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.
Zəlzələdən Sonra PTSB-nin Səbəbləri:
Yaşanan Fiziki və Emosional Zərər:
Zəlzələ nəticəsində fiziki travmalar (xəsarətlər, evlərin dağılması və həyatını itirmək kimi) və emosional zərərlər, şəxsin uzun müddət travma hiss etməsinə səbəb olur. Bu cür hadisələr insanın həyatında dərin izlər buraxır.
Həyatın Dəyişməsi və Qorxu:
Zəlzələdən sonra, həyatın bir çox aspekti dəyişir: evlərin və iş yerlərinin dağıılması, həyatın təhlükəyə girməsi, yaxınlarını itirmək və digər böyük dəyişikliklər. Bu qorxular və dəyişikliklər, insanların beynində uzun müddət qalır və PTSB-nin yaranmasına səbəb ola bilər.
Sosial və Psixoloji İzolyasiya:
Zəlzələdən sonra bəzən insanlar, yaşadıqları travmalarla başa çıxmaqda tək qalır və sosial dəstəkdən məhrum olurlar. Bu, onların emosional vəziyyətini daha da pisləşdirə bilər və PTSB-nin yaranmasını sürətləndirə bilər.
Zəlzələdən Sonra PTSB-nin Müalicə Metodları:
Psixoterapiya:
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT): PTSB-nin müalicəsində ən effektiv üsullardan biridir. Bu terapiya, şəxsə, travma sonrası düşüncələri və duyğuları başa düşmək və onları daha sağlam və real şəkildə idarə etmək üçün kömək edir.
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Bu terapiya, travmanın təsirini azaltmaq və beynin travma ilə bağlı məlumatları düzgün işləməyi öyrətmək üçün istifadə edilir.
Dialektik Davranış Terapiyası (DBT): DBT, emosional tənzimləmə və şiddətli reaksiyaların idarə olunmasına kömək edir.
Dərman Müalicəsi:
Antidepressantlar və ya antipsixotik dərmanlar, PTSB simptomlarını yüngülləşdirmək üçün istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar, beyindəki kimyəvi maddələri tənzimləyərək emosional vəziyyəti sabitləşdirir.
SSRI (Selektiv serotonin geri alım inhibitorları) və SNRIs (serotonin-norepinefrin geri alım inhibitorları) PTSB müalicəsində geniş istifadə olunur.
Sosial Dəstək və Fərdi Dəstək Qrupları:
Ailənin, dostların və digər yaxınların dəstəyi PTSB ilə mübarizə aparan şəxs üçün çox vacibdir. Dəstək qrupları, yaşanan təcrübələri başqaları ilə paylaşmaq və daha yaxşı başa düşmək üçün imkanlar təklif edir.
Psixoloji dəstək qrupları, digər travma yaşamış insanlarla birgə müalicə edilərək şəxsin iyileşmə prosesini sürətləndirə bilər.
Rahatlama və Stressin Azaldılması:
Meditasiya, yoga, nəfəs alqoritmləri və digər rahatlama texnikaları, stressi azaldır və şəxsə travma sonrası rahatlamağa kömək edir.
Nəticə:
Zəlzələdən sonra Post-Travmatik Stress Bozukluğu (PTSB), insanların həyatlarını və sağlamlıqlarını ciddi şəkildə təsir edə bilər. Lakin düzgün müalicə və psixoterapiya ilə, bu pozuntu ilə mübarizə aparmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Zəlzələ kimi böyük və travmatik hadisələrdən sonra dəstək almaq və bərpa prosesi üçün mütəxəssislərdən yardım istəmək çox vacibdir.
