Endometrioz, milyonlarla qadının həyatına təsir edən xroniki bir vəziyyətdir. Uşaqlıq xaricindəki toxumaların inkişafı ilə xarakterizə olunur. Bu toxumalar adətən yumurtalıqlarda, Fallop borularında və çanaq boşluğunda yerləşir. Xəstəlik, şiddətli ağrıya, sonsuzluğa və həyat keyfiyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinə səbəb ola bilər. Endometriozun müalicəsi fərdi yanaşma tələb edir və əməliyyat müdaxiləsi tez-tez effektiv bir həll yolu kimi çıxış edir. Xüsusilə, "şokolad kistaları" olaraq bilinən endometriomalar, əməliyyatla çıxarılmalı olan kistik kütlələrdir. Bu cür əməliyyatlar, xəstəliyin simptomlarını yüngülləşdirmək və fertiliteyi bərpa etmək üçün kritik əhəmiyyətə malikdir. Effektiv cərrahi yanaşma, xəstənin gələcək sağlamlığı üçün həlledicidir.
Endometrioz nədir və hansı hallarda əməliyyat tövsiyə olunur?
Endometrioz uterus daxili qişasının (endometrium) uterusdan kənar bölgələrdə böyüməsi ilə xarakterizə olunan xroniki ginekologiya xəstəliyidir. Reproduktiv yaşda olan qadınların təxminən 10-15%-ində rast gəlinir və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edə bilər.
Endometriozun əsas əlamətləri
-
Menstrual dövr zamanı şiddətli ağrılar (dismenoreya)
-
Pelvis nahiyyəsində xroniki ağrılar
-
İntimlık zamanı narahatlıq və ağrı (dispareunia)
-
Qadın sonsuzluğu problemləri
-
Menorraqiya və ya qeyri-düzgün menstrual qanaxmalar
-
Sidik və bağırsaq fəaliyyətində pozğunluqlar
Kliniki təcrübəmiz göstərir ki, xəstəliyin erkən diaqnostikası simptomların idarəsində həlledici rol oynayır. Laparoskopik müayinə endometrioz diaqnostikası üçün qızıl standart hesab olunur.
Cərrahi müalicəyə göstərişlər
Endometrioz hallarında əməliyyat aşağıdakı vəziyyətlərdə tövsiyə edilir:
-
Konservativ müalicəyə cavab verməyən şiddətli ağrılar
-
Böyük ölçülü endometrioma (5 sm-dən böyük)
-
Bağırsaq və ya sidik yollarının tutulması
-
İnfertilitet problemləri ilə əlaqəli endometrioz
Çoxillik müşahidələrimiz sübut edir ki, laparoskopik cərrahi texnika açıq əməliyyatla müqayisədə daha az travmatikdir. Minimal invaziv cərrahi yanaşma xəstələrin daha tez sağalmasına və ağırlaşmaların azalmasına kömək edir.
Patoloji toxumaların tam çıxarılması və anatomik strukturların qorunması cərrahi müalicənin əsas prinsiplərindəndir. Endoskopik üsullarla həyata keçirilən əməliyyatlar 85-90% hallarda simptomların azalmasına səbəb olur.
Ginekologiya praktikamızda müşahidə etdiyimiz nəticələr göstərir ki, vaxtında aparılan cərrahi müdaxilə reproduktiv funksiyaların bərpasında mühüm rol oynayır.
Şokolad kistası əməliyyatından əvvəl nələri bilməlisiniz?
Preoperativ müayinələr əməliyyatın uğurlu keçməsi üçün vacib mərhələdir. Transvaginal ultrasəs müayinəsi kistin ölçülərini və yerləşməsini dəqiq müəyyən edir. Laborator analizlər vasitəsilə CA-125 onkomarkerinin səviyyəsi yoxlanılır və ümumi qan analizində iltihab göstəriciləri qiymətləndirilir.
Cərrahi əməliyyata hazırlıq mərhələlərində aşağıdakı addımlar izlənilir:
-
Anestezioloqla konsultasiya keçirin və xəstəlik tarixçənizi tam olaraq paylaşın
-
Əməliyyatdan 12 saat əvvəl qida qəbulunu dayandırın
-
Dərman qəbulunun davam etdirilib-etdirilməyəcəyi barədə həkimə məlumat verin
-
Əməliyyatdan 24 saat əvvəl spirtli içkiləri tamamilə kəsin
-
Personal gigiyena qaydalarına riayət edin və dırnaqlardakı lakları təmizləyin
Qidalanma rejiminə əməliyyatdan bir həftə əvvəl xüsusi diqqət yetirin. Antikoaqulyant preparatları həkimin tövsiyəsi ilə dayandırın və folat turşusu qəbuluna başlayın.
Psixoloji hazırlıq prosesində endometrioma əməliyyatının nəticələri haqqında realist gözləntiləriniz olmalıdır. Aşağıdakı məsələləri nəzərə alın:
-
Reproduktiv funksiyaların qorunması prioritetdir
-
Ovarian ehtiyatın qiymətləndirilməsi Anti-Müllerian Hormon testi ilə aparılır
-
Bilateral endometriomada fertilite potensialının azalma riski mövcuddur
-
Laparoskopik texnika açıq əməliyyata nisbətən daha az travmatikdir
Anamnestiк məlumatlarınızı dəqiq təqdim edin və əməliyyat günü rahat geyim seçin. Xəstəxana şəraitinə uyğun əşyaları hazırlayın və müşayiətçinizin məlumatlarını təqdim edin.
Endometrioz əməliyyatının mərhələləri və texnikaları
Endometrioz cərrahiyyəsində üç əsas texnika mövcuddur və hər biri xüsusi mərhələlərdən keçir. Müasir jinekologiyada bu üsulların seçimi xəstənin vəziyyətinə və ocaqların yerləşiminə görə müəyyən edilir.
Laparoskopik cərrahiyyə
-
Minimal invaziv texnika 3-4 kiçik kəsiklə həyata keçirilir və endometrial ocaqların dəqiq vizualizasiyasını təmin edir
-
CO2 qazı ilə qarın boşluğunun genişləndirilməsi anatamik strukturların aydın görünməsini təmin edir
-
Elektrocərrahiyyə və lazer texnikası endometriozis ocaqlarının tam destruksiyası üçün istifadə olunur
-
Kamera sistemi sayəsində cərrahın böyüdülmüş görüntü əldə etməsi patalogiyanın dəqiq lokalizasiyasına imkan verir
-
Yumurtalıq kistalarının enukleasyonu sağlam toxumanın maksimal qorunması ilə reallaşdırılır
-
Douglaz boşluğundakı yapışıqlıqların aradan qaldırılması pelvik anatomiyenın bərpası məqsədilə aparılır
Açıq əməliyyat
-
Laparotomiya vasitəsilə geniş cərrahi sahə əldə edilir və mürəkkəb hallarda üstünlük təşkil edir
-
Dərin infiltrativ endometriozda bağırsaq və sidik kisəsinin tutulması hallarında tətbiq olunur
-
Manual palpasiya imkanı sayəsində kiçik ocaqların da aşkar edilməsi mümkündür
-
Geniş adhezioliz prosedurları və orqan transplantasiyası tələb edən hallarda seçim metodudur
-
Çoxsaylı əməliyyat keçirmiş xəstələrdə anatomik orientasiyanın itirilməsi zamanı əvəzolunmazdır
-
Radikal histerektomiya ilə birlikdə aparılan kompleks müalicələrdə tətbiq edilir
Robot yardımlı cərrahiyyə
-
Da Vinci cərrahiyyə sistemi 3D görüntü texnologiyası ilə superior vizualizasiya təmin edir
-
Cərrahın əl titrəmələrinin aradan qaldırılması və 7 dərəcə hərəkət azadlığı dəqiq manipulyasiyalara imkan verir
-
EndoWrist alətlər sayəsində dar anatomik sahələrdə rahat hərəkət qabiliyyəti əldə edilir
-
Yüksək dəqiqlik tələb edən sinir qoruyucu əməliyyatlarda üstünlük göstərir
-
Dərin pelvik sahələrdə yerləşən endometriozis ocaqlarının təmizlənməsində effektivdir
-
Konsol idarəetmə sistemi cərrahın yorğunluğunu azaldır və uzun əməliyyatlarda rahatlıq təmin edir
Əməliyyatdan sonra bərpa dövrü necə keçir?
Əməliyyat sonrası bərpa prosesi xəstənin fiziki vəziyyəti və müdaxilənin növündən asılı olaraq fərqlənir. Ginekologiya sahəsindəki uzun təcrübəmiz göstərir ki, bu mərhələ düzgün planlaşdırıldığı halda 2-6 həftə ərzində tamamlanır.
Xəstəxanada qalma və ilk günlər:
-
Laparoskopik əməliyyatlar sonrası xəstələr adətən 1-2 gün müşahidə altında qalırlar
-
Açıq əməliyyatlarda bu müddət 3-5 günə qədər uzana bilər
-
İlk 24 saat ərzində ağrı idarəetməsi üçün tibbi nəzarət aparılır
-
Anesteziya təsiri tamamilə keçdikdən sonra oral qida qəbuluna başlanılır
Evdə bərpa dövrü zamanı müəyyən qayğı tədbirlərinə riayət edilməlidir. Əməliyyat yeri gündə iki dəfə təmiz su və mülayim sabunla yuyulmalıdır. Sarğılar həkim tövsiyəsinə uyğun olaraq dəyişdirilməlidir.
Fiziki məhdudiyyətlər və fəaliyyət səviyyəsi:
-
İlk həftə ərzində 5 kiloqramdan artıq yük qaldırmaq qadağandır
-
Cinsi əlaqə 4-6 həftə müddətində təxirə salınmalıdır
-
İdman fəaliyyətinə qayıdış həkimin icazəsi ilə 3-4 həftə sonra mümkündür
-
Gündəlik yürüyüş 2-3 gün sonra tədricən artırıla bilər
Normal həyata qayıdış prosesi fərdi xüsusiyyətlərə görə dəyişir. Ofis işi ilə məşğul olan xəstələr 1-2 həftə sonra işə qayıda bilərlər. Fiziki əməklə məşğul olanlar isə daha uzun istirahət dövrünə ehtiyac duyurlar. Kontrol müayinələr əməliyyatdan sonra 1, 4 və 12 həftə sonra planlaşdırılır.
Endometrioz əməliyyatı sonrası mümkün ağırlaşmalar
Laparoskopik və ya açıq cərrahi müdaxilələr zamanı müxtəlif ağırlaşmalar yarana bilər. Aşağıda ən çox rast gəlinən komplikasiyalar və onların xüsusiyyətləri göstərilmişdir.
Cərrahi ağırlaşmalar
-
İnfeksiya riski - əməliyyat yerində və ya pelvisdə infeksion proseslər inkişaf edə bilər
-
Qanaxma - daxili qanaxma və hematomalar formalaşması mümkündür
-
Orqan zədələnmələri - sidik kisəsi, bağırsaq və ya ureterlərdə zədələnmə riski mövcuddur
-
Adezyonların formalaşması - çapıq toxumaları və yapışmalar yarana bilər
Təcili tibbi yardım tələb edən əlamətlər arasında şiddetli ağrı, 38°C-dən yuxarı hərarət və anormal qanaxma qeyd edilir.
Anesteziya və ümumi riskler
-
Narkoz reaksiyaları - allergik cavablar və tənəffüs problemləri yarana bilər
-
Tromboemboliya - qan laxtalanması riski artır
-
Pnevmoniya - tənəffüs sistemində iltihab inkişaf edə bilər
-
Çap toxumasının problemli sağalması - yara iyileşməsində gecikməler baş verə bilər
Komleks hallarda 15-20% xəstədə kiçik komplikasiyalar, 5% hallarda isə ciddi ağırlaşmalar müşahidə olunur. Qarın boşluğunda anormal şişkinlik, davamlı qusma və ya sidikdə qan müşahidə edildikdə dərhal məsləhət almaq vacibdir.
