Qlutatyon, hüceyrələrin güc mərkəzləri olan mitoxondrilərin sağlam işləməsi üçün vacibdir. Xərçəng prosesində zədələnmiş və ya disfunksiyalı mitoxondriya mühüm rol oynayır. Mitoxondriyanın fəaliyyəti toksinlər və ya qeyri-sağlam hüceyrə mühiti tərəfindən pozulduqda, tənəffüs üçün oksigen əvəzinə qlükoza (şəkər) istifadə edən daha primitiv tənəffüs formasına keçdikdə hüceyrə xərçəngə çevrilir.
Sağlam qalmaq, performansınızı artırmaq, xəstəliklərin qarşısını almaq və qocalmanın təsirlərindən qorunmaq, immun funksiyası və iltihabı idarə etmək üçün qlutation səviyyələri yüksək səviyyədə saxlanılmalıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, yüksək qlutation səviyyələri əzələlərin zədələnməsini azaldır, əzələlərin bərpa müddətini qısaldır, əzələ gücünü və dözümlülüyünü artırır və maddələr mübadiləsini yağ yığımından daha çox əzələ qurulmasına keçir.
Qlutatyon sağlam qalmaq və xəstəliklərin qarşısını almaq üçün ən vacib molekullardan biridir. Qocalma, xərçəng, ürək-damar xəstəlikləri, demans və bir çox digər xroniki/degenerativ xəstəliklərin qarşısının alınmasında fundamental əhəmiyyət kəsb edən qlutatyon, sistein, qlisin və qlutamin amin turşuları olan üç quruluş blokundan ibarətdir. Glutatyon bədənimizdə təbii olaraq istehsal olunur. Qlutatyonun "əsas antioksidant" adlandırılmasının səbəbi, sərbəst radikalları tutaraq qaraciyərə daşıması və burada özünü bərpa edib öz işinə qayıtmasıdır. Sərbəst radikallar çox vaxt normal hüceyrə metabolik oksidləşməsinin yan məhsulları və zəhərli tullantılarıdır. Antioksidantlar tərəfindən zərərsizləşdirilmədikdə, otoimmün xəstəliklərə və xərçəng kimi xroniki xəstəliklərə səbəb ola bilərlər.
Qlutatyon çatışmazlığı
Bədən təbii olaraq glutatyon istehsal edir, lakin bu yaşla azalır. Toksinlər də glutation səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. Qlutatyon azaldıqda sərbəst radikallardan qoruya bilmədiyimiz üçün bu molekullar bədən quruluşlarına zərər verə bilər.
Aktiv Qlutatyon (GSH): Qlutatyon qaraciyərdə sərbəst radikalları toplayaraq doyduğu zaman özünü yeniləyir. İdeal şəraitdə glutatyonun 10%-i qeyri-aktiv (oksidləşmiş), 90%-i isə aktiv formada olur. GSH olaraq da bilinən aktiv glutatyon 90% -dən aşağı düşdükdə, biz sərbəst radikallarla döyüşü uduzmağa başlayırıq. Toksinlər daha çox yığıldıqca GSH azalmağa davam edir. GSH 70% -dən aşağı düşdükdə, immunitet sistemi pozulur.
Qlutatyon çatışmazlığının səbəbi nədir?
Bədənimizdə qlutatyon (GSH) səviyyələrində çatışmazlıq iki kateqoriyaya, daxili və xarici amillərə bağlı ola bilər. Daxili faktorlar, immunitet, DNT təmiri, oksidləşdirici stressdən qorunma kimi bədənimizdəki müxtəlif proseslərin vacib hissəsi olan glutatyona olan ehtiyacın artması ilə əlaqədardır. Hər gün məruz qaldığımız zəhərli və zərərli maddələr kimi xarici amillər detoksifikasiya üçün əhəmiyyətli miqdarda glutatyonun istifadə edilməsinə səbəb olur.
Bu maddələrdən bəziləri: asetaminofen (parasetamol); aseton, həlledicilər (tiner); mazut və onun əlavə məhsulları; ağır metallar (civə (diş plombları, peyvəndlər, döymələr), qurğuşun, kadmium, mis və s.); insektisidlər (pestisidlər), pestisidlər (herbisidlər); nitratlar və kimyəvi qida əlavələri (salam, kolbasa, hisə verilmiş qidalar və s.); süni tatlandırıcı aspartam; sintetik qida boyaları; benzopirenlər (siqaret tüstüsü, barbekü tüstüsü, işlənmiş qazlar və s.);spirt; məişət təmizləyici vasitələr (yuyucular, yumuşatıcılar, otaq ətirləri, nanə topları, təmizləyici materiallar, ağartıcılar və s.); mətbəx ləvazimatları (yapışmayan tava örtükləri, plastik saxlama qabları, qalay qutular və karton qablaşdırmanın daxili astarları və s.); formaldehid və stirol (fotokopiya və printer üçün toner mürəkkəbləri); xlorlu su; rentgen şüaları; ultrabənövşəyi radiasiya; elektromaqnit sahələri (EMF); Sənaye tullantısı.
Digər xarici amillər:
Qidalanma – kofaktor vitamin və mineralların çatışmazlığı nəticəsində qlutation sintezi qeyri-kafi olur, digər antioksidantların çatışmazlığı qlutatyonun israfına səbəb olur; Həddindən artıq məşq - bədəndə həddindən artıq sərbəst radikal formalaşması glutation istehlakına səbəb olur;
xroniki stress; narahatlıq, narahatlıq;
depressiya; gecə işığa məruz qalma melatoninin (yataq lampası, mobil telefon, planşet kimi cihazların ekranından yayılan mavi işıq) ifrazını boğaraq qlutatyonun azalmasına səbəb olur; Yaş - 20 yaşından sonra təbii glutatyon istehsalı hər on ildə orta hesabla 10% azalır.
Bütün bu amillərdən qaçmaq mümkün deyil, lakin biz müntəzəm həyat tərzi, toksinlərdən qaçınmaq və detoksla onların bir çoxunu minimuma endirə bilərik.
Qlutatyon səviyyəsini artıran qidalar və əlavələr
Qaraciyərdə qlutation istehsalını artırmağa kömək edən qidalar arasında (qlutatyon prekursorları), kükürdlə zəngin olan sarımsaq, soğan, brassika qrupu tərəvəzləri (brokoli, xaç ağacı tərəvəzləri, su teresi, gül kələm, brüssel kələmi) saymaq olar.
N-asetil-sistein (NAC) glutatyon istehsalını stimullaşdıran qiymətli əlavədir. Ucuz və sürətli təsirlidir. NAC və GSH səviyyələrində artım bir neçə saat davam edən müvəqqəti yüksəlişdir. SAMe – S-adenosil-metionin – qismən sisteinə çevrilən, siroz və xolestazın müalicəsində istifadə edilən metionin növüdür. Əhval-ruhiyyəni sabitləşdirən məşhur əlavədir. Folat, vitamin B6 və vitamin B12, biotin kimi metilasiya qidaları ehtiva edən qaraciyər, mərcimək, ispanaq, qulançar, avokado, cəfəri, çuğundur, noxud istehlak etmək tövsiyə olunur.
Melatonin, beyindəki epifiz vəzi tərəfindən istehsal olunan yuxu və oyanma dövrünü tənzimləyən məlum bir hormondur. Melatonin gecə qana salınır və onun istehsalı işıqdan çox asılıdır. Melatonin də çox güclü antioksidantdır. Digər antioksidanları stimullaşdıran xüsusiyyətə malikdir. Melatoninin beyində, qaraciyərdə, əzələlərdə və qanda GSH səviyyəsini effektiv şəkildə artırdığı sübut edilmişdir. Melatoninin yeganə məlum təbii mənbəyi albalıdır.
Maqnezium glutatyonun sintezi üçün vacib olan qamma-qlutamil transpeptidaza fermentinin işləməsi üçün lazım olan bir mineraldır. Gündə 490-700 mq qəbul etmək tövsiyə olunur. Balıq, ispanaq, balqabaq, balqabaq tumu, günəbaxan tumu, lobya, qoz, badam, yerfıstığı maqneziumun zəngin qaynaqlarıdır.
Sink çatışmazlığı xüsusilə qırmızı qan hüceyrələrində aktiv qlutatyonun səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. Lakin yüksək sink səviyyələri də zəhərlidir. Yetkinlər üçün tövsiyə olunan gündəlik qəbul 8-11 mq-dır. Sinkin ən zəngin mənbələri istiridyə, qırmızı və ağ ət və qabıqlı balıqlardır. Bitki mənbələrində sinkin bioavailability heyvan mənşəli ilə müqayisədə çox aşağıdır.
Selenium bədənin glutatyonun istehsalı və təkrar emalı üçün vacibdir. Braziliya qozu, sardina, kambala, otlaq əti, hinduşka, qaraciyər, toyuq, yumurta, ispanaq selenlə zəngin qidalardır.
Milk thistle (silymarin) glutatyon düzeylerini yükseltir. Karaciğeri temizleyici, koruyucu ve yenileyici özelliğiyle tanınmaktadır.
α-Lipoik Asit aktif glutatyon (GSH) düzeylerinin artmasına yardımcı olan bir destektir. Günde 300-1200 mg Alfa lipoik asit ayrıca insülin duyarlılığını artırmakta ve diyabetik nöropati semptomlarını azaltmaktadır.
Fiziki fəaliyyət glutatyon səviyyəsini artırır. Həftədə ən az üç dəfə gündə 30 dəqiqə intensiv məşq etmək orqanizmin antioksidan müdafiəsini artırır. Vitamin C qırmızı qan hüceyrələrində və limfositlərdə glutatyon səviyyəsini artırır. Sitrus meyvələri (portağal, qreypfrut), qırmızı və yaşıl bibər, çiyələk, kivi C vitamini ilə zəngin qida qaynaqlarıdır.
Vitamin E (qarışıq tokoferol şəklində) glutatyonla işləyən vacib bir antioksidandır. O, glutatyonun (C vitamini ilə birlikdə) təkrar emalına kömək edir. Badam, şirin kartof, avokado, ispanaq, günəbaxan, balqabaq, alabalıq, zeytun yağı E vitamini ilə zəngindir. Glutatyon istehsalını stimullaşdıran ədviyyatlar zerdeçal, darçın, kardamon və qara zirədir.
Qlutatyonla zəngin qidalar mg / 100g
Qida
GSH məbləği
qulançar 28.3
avokado 27.7
İspanaq 11.4
bamya 11.3
Brokoli 9.1
Yemiş 9.0
Pomidor 9.0
kök 7.9
Qreypfrut 7.9
Narıncı 7.3
Balqabaq 7.0
çiyələk 6.9
Qarpız 6.6
Papaya 5.8
Qırmızı bibər 5.5
Şaftalı 5.0
Limon 4.8
Manqo 4.3
Banan 4.1
gül kələm 4.0
qoz 3.7
xiyar 3.5
yaşıl bolqar bibəri 3.4
alma 3.3
Üzüm 2.7
Kaynak: Glutathione in foods listed in the National Cancer Institute's Health Habits and History Food Frequency Questionnaire. Jones DP Nutr Cancer. 1992;17(1):57-75.; Alan Pressman “Glutathione. The Ultimate Antioxidant”; Leo Nollet “Handbook of Analysis of Active Compounds in Functional Foods”, pp.73-74; Lester Packer “Handbook of Antioxidants”, pp. 551-552
İntravenöz (IV) glutatyon – Şiddetli glutatyon noksanlığı olan kanser tedavisi ve HIV/AIDS tedavisi gibi durumlarda ya da genetik mutasyonlar veya başka nedenlerden ötürü kendi glutatyonlarını yeterli şekilde üretemeyen kişilerde başvurulan damariçi uygulamadır. Hastalardaki tıbbi duruma göre, IV glutatyon haftalık veya günlük olarak düzenli biçimde uygulanmalıdır. Glutatyon IV yoldan verildiğinde kan akımındaki yarılanma ömrü çok kısa olup ortalama 14 dakikadır. IV glutatyon 2,000 mg (2 g) dozunda verildiğinde hücrelerin alabileceği sistein şeklinde birikir. Uygulamadan 90 dakika sonra idrarda glutatyon ve sistein atılımında sırasıyla 300- ve 10-kat artış olur. (High-dose intravenous glutathione in man. Pharmacokinetics and effects on cyst(e)ine in plasma and urine. Aebi S, Assereto R et al. Eur J Clin Invest. 1991 Feb;21(1):103-10).
