Saman Qızdırmasının Səbəbləri
Saman qızdırması, immun sisteminin normalda zərərsiz olan maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi ilə yaranır. Bu maddələrə allergen deyilir. Saman qızdırmasına səbəb olan əsas allergenlər aşağıdakılardır:
Polenlər (Bitki Tozu): Yaz və payız aylarında ağac, ot və çiçəklərin polenləri havada çoxalır və ən yaygın səbəblərdən biridir.
Ev Tozu Akarları: Evdə olan toz akarları da saman qızdırmasının əsas səbəblərindən biridir. Toz akarları ev tozunun tərkibində olur və il boyu allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Ev Heyvanlarının Tükü və Dərisi: Ev heyvanlarının tükü, dərisindəki ölü hüceyrələr və tüpürcəyi də allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Kif Göbələkləri: Nəmli mühitlərdə yaranan kif göbələkləri də saman qızdırmasına səbəb ola bilər.
Kimyəvi Maddələr və İrqanizmlər: Saman qızdırmasını tetikleyən digər amillərə havada olan kimyəvi maddələr, siqaret tüstüsü və ya bəzi qida əlavələri də daxildir.
Saman Qızdırmasının Simptomları
Saman qızdırmasının simptomları allergenlə təmasdan dərhal sonra baş verə bilər və il boyu davam edə bilər. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Burun Axıntısı və Tıxanması: Allergik rinitdə burun axıntısı və tıxanması ən yaygın simptomlardandır. Bu, nəfəs almağı çətinləşdirə bilər.
Asqırma: Saman qızdırması olan insanlar tez-tez asqırır və bu, adətən təkrar-təkrar baş verir.
Burun və Gözlərdə Qaşınma: Burun və gözlərdə qaşınma hissi, göz yaşarması və qızartı ilə müşayiət olunur. Gözlərdə yanma və qaşınma saman qızdırmasının ən narahatedici simptomlarındandır.
Boğazda Qaşınma və Qıcıqlanma: Allergik rinit bəzən boğazda qıcıqlanma və ya qaşınma hissi ilə də müşayiət olunur. Öskürək də baş verə bilər.
Baş Ağrısı və Yorğunluq: Saman qızdırması olan insanlar çox vaxt baş ağrısı və ümumi yorğunluq hissi yaşayırlar. Burun tıxanması və yuxu problemləri bu yorğunluğu artırır.
Dəridə Qaşınma və Döküntü: Bəzi hallarda dəridə qaşınma və döküntü də meydana çıxa bilər.
Saman Qızdırmasının Diaqnozu
Saman qızdırmasının diaqnozu xəstənin tibbi tarixi, simptomları və bəzi xüsusi testlər əsasında qoyulur. Aşağıdakı üsullar diaqnoz üçün istifadə edilə bilər:
Dəri Prik Testi: Bu test zamanı dəriyə kiçik miqdarda müxtəlif allergenlər tətbiq olunur və dərinin reaksiyası müşahidə edilir. Əgər dəri qızarırsa və ya şişirsə, bu, həmin allergenə qarşı həssaslığın göstəricisidir.
Qan Testləri: Qan testləri (məsələn, IgE antikor testləri) bədəndə allergenlərə qarşı yaranan immun reaksiyanı ölçə bilər. Bu testlər hansı maddəyə qarşı allergik reaksiya verdiyinizi müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilir.
Tibbi Tarix və Simptomların Qiymətləndirilməsi: Həkim xəstənin tibbi tarixini öyrənir və simptomların hansı vəziyyətlərdə və nə vaxt başladığını soruşaraq, allergiyanın səbəbini təyin etməyə çalışır.
Saman Qızdırmasının Müalicəsi
Saman qızdırmasının müalicəsi simptomları yüngülləşdirmək və allergik reaksiyanı nəzarətdə saxlamaq məqsədi daşıyır. Müalicə adətən dərman müalicəsi, immunoterapiya və həyat tərzi dəyişikliklərini əhatə edir.
1. Dərman Müalicəsi:
Antihistaminlər: Antihistamin dərmanlar, bədənin allergenlərə qarşı yaratdığı histamin maddəsini bloklayaraq, burun axıntısı, asqırma və qaşınma kimi simptomları azaldır. Bunlara loratadin, cetirizin və fexofenadin kimi dərmanlar daxildir.
Dekonqestantlar: Burun tıxanmasını aradan qaldırmaq üçün dekonqestant dərmanlar istifadə edilə bilər. Bunlar burun spreyləri və ya tablet formasında mövcuddur, lakin uzun müddət istifadə edilməsi tövsiyə edilmir.
Burun Kortikosteroid Spreyləri: Bu spreyler burundakı iltihabı azaldır və saman qızdırmasının əsas simptomlarını yüngülləşdirir. Flutikazon və mometazon kimi spreyler tez-tez istifadə edilir.
Mast Hüceyrəsi Stabilizatorları: Bu dərmanlar bədənin allergenlərə reaksiya verən mast hüceyrələrindən histaminin sərbəst buraxılmasının qarşısını alır.
Leukotrien İnhibitorları: Bu dərmanlar saman qızdırmasında daha az istifadə edilir, lakin iltihabın azaldılmasında təsirli ola bilər.
2. İmmunoterapiya (Allergiya Peyvəndi):
İmmunoterapiya, bədənin müəyyən bir allergenə qarşı həssaslığını azaldan bir müalicə üsuludur. Bu müalicə zamanı xəstəyə çox kiçik miqdarda allergen tədricən artırılaraq verilərək, bədənin bu allergenə qarşı tolerantlığı artırılır. İmmunoterapiya uzun müddət davam edən və bəzən qalıcı müalicə üsulu ola bilər.
3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri və Allergenlərdən Qaçınma:
Allergenlərlə Əlaqəni Azaltmaq: Mümkün olduqca, allergenlərdən uzaq durmaq saman qızdırmasının qarşısını almaq üçün ən yaxşı üsuldur. Məsələn, polenlərin çox olduğu dövrlərdə evdə pəncərələri bağlı saxlamaq, xaricdən gəldikdən sonra paltarları dəyişmək və duşa girmək tövsiyə edilir.
Evin Təmizliyi: Ev tozları və kif göbələklərindən qaçınmaq üçün evi təmiz saxlamaq, toz akarlarını və kifləri azaltmaq vacibdir. Həftəlik yataq örtüklərini yumaq və tozsoran istifadə etmək faydalıdır.
Hava Filtrləri: Havadakı allergenləri azaltmaq üçün xüsusi hava filtrlərindən istifadə etmək tövsiyə edilir. Xüsusilə HEPA filtrləri ilə təchiz edilmiş cihazlar allergenləri süzə bilər.
Saman Qızdırmasının Qarşısının Alınması
Saman qızdırmasının qarşısını almaq tamamilə mümkün olmasa da, simptomları azaltmaq və allergenlərə məruz qalmanı minimuma endirmək üçün bəzi tədbirlər görmək mümkündür:
Polen Məlumatlarına Diqqət Etmək: Polen mövsümündə polenlərin çox olduğu vaxtlarda çölə çıxmamaq və ya mümkün qədər az vaxt keçirmək faydalıdır.
Havanın Nəmləndirilməsi: Evdə havanı nəm saxlamaq kif göbələklərinin çoxalmasının qarşısını alır. Hava təmizləyici cihazlar da istifadə edilə bilər.
Ev Heyvanlarından Qaçınmaq: Ev heyvanlarının tüklərinə və dərisinə allergiyası olan insanlar ev heyvanları ilə yaxın təmasdan çəkinməlidir.
Qapalı Mühitlərdə Hava Keyfiyyətinə Diqqət Etmək: İdeal olaraq evdə yüksək keyfiyyətli hava təmizləyicilərindən istifadə etmək və toz akarlarını azaltmaq üçün evin nəm səviyyəsini tənzimləmək vacibdir.
Nəticə
Saman qızdırması (allergik rinit), allergenlərə qarşı həssaslıq səbəbindən ortaya çıxan yaygın bir allergik xəstəlikdir. Bu xəstəlik burun, gözlər və boğazda qaşınma, asqırma və tıxanma kimi simptomlarla müşayiət olunur. Simptomları azaltmaq üçün dərman müalicəsi, immunoterapiya və allergenlərlə təmasdan qaçınmaq kimi tədbirlər görülə bilər. Saman qızdırmasının müalicəsi və düzgün idarə edilməsi ilə xəstələr daha rahat və simptomlarsız bir həyat sürə bilərlər.
