Sidik kisəsi xərçənginin növləri:
Üzvəvi epitel hüceyrəli (urotelial) xərçəng: Sidik kisəsi xərçənglərinin ən yayılmış növüdür. Sidik kisəsinin daxili səthini örtən üzvəvi epitel hüceyrələrdən başlayır. Bu hüceyrələr, kisə dolduqda genişlənir və boşaldıqda yenidən sıxılır.
Yastı hüceyrəli xərçəng: Nadir rast gəlinir və adətən uzun müddət iltihaba və ya qıcıqlanmaya məruz qalan hüceyrələrdə inkişaf edir.
Adinokarsinoma: Nadir bir növ xərçəngdir və sidik kisəsinin içindəki bez hüceyrələrindən qaynaqlanır.
Sidik kisəsi xərçənginin əsas simptomları:
Sidikdə qan (hematuriya): Sidikdə parlaq qırmızı və ya tünd qəhvəyi rəngdə qan görülməsi sidik kisəsi xərçənginin ən yayılmış simptomudur. Bu, ağrısız ola bilər və zaman-zaman kəsilə bilər.
Sidik ifrazında dəyişikliklər:
Sidik edərkən yanma və ya ağrı,
Sidiyə tez-tez çıxmaq və ya birdən-birə sidik ifrazının artması,
Sidiyi tam boşalda bilməmək hissi.
Alt qarında ağrı: Bəzi xəstələr alt qarında narahatlıq və ya ağrı hiss edə bilərlər.
Çəki itkisi və yorğunluq: Xərçəng inkişaf etdikcə, ümumi zəiflik, çəki itkisi və yorğunluq baş verə bilər.
Sidik kisəsi xərçənginin risk faktorları:
Siqaret çəkmək: Sidik kisəsi xərçəngi üçün ən böyük risk faktorlarından biridir. Siqaretdə olan zərərli maddələr qan dövranına keçərək sidik vasitəsilə sidik kisəsinə çıxarılır və bu maddələr kisənin hüceyrələrinə zərər verə bilər.
Kimyəvi maddələrə məruz qalmaq: Bəzi sənaye işçiləri kimyəvi maddələrə, xüsusən də anilin boyalarına və ya rezin emalı zamanı yaranan maddələrə məruz qalır. Bu maddələr sidik kisəsi xərçəngi riskini artırır.
Yaş və cins: Sidik kisəsi xərçəngi daha çox yaşlı insanlarda və kişilərdə daha çox görülür.
Ailə tarixi və genetik meyillilik: Ailə üzvlərində sidik kisəsi xərçəngi olan şəxslər üçün risk artmış ola bilər.
Kronik sidik yolu infeksiyaları və iltihab: Sidik kisəsinin uzun müddət davam edən infeksiyaları və iltihabi xəstəliklər sidik kisəsi xərçənginin bəzi növlərinə yol aça bilər.
Diaqnoz:
Sidik kisəsi xərçəngi diaqnozu üçün aşağıdakı üsullar istifadə edilir:
Sidik testi (urinaliz): Sidikdə qan və ya xərçəng hüceyrələrinin olub-olmadığını yoxlamaq üçün istifadə edilir.
Sistoskopiya: Həkim sidik kanalından kisənin içini görüntüləmək üçün ince bir boru (sistoskop) ilə sidik kisəsinə daxil olur. Lazım olduqda biopsiya (toxuma nümunəsi) götürülür.
Biopsiya: Toxuma nümunəsinin mikroskop altında incələnməsi sidik kisəsi xərçənginin mövcud olub-olmadığını təsdiqləyə bilər.
Təsvirləmə testləri: Kompüter tomoqrafiyası (CT), maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRI) və ya ultrasəs kimi görüntüləmə üsulları xərçəngin dərəcəsini və digər orqanlara yayılıb-yayılmadığını müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
Müalicə:
Sidik kisəsi xərçənginin müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və xərçəngin yayılma dərəcəsinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları bunlardır:
Cərrahi müdaxilə:
Transuretral rezeksiya (TURBT): Erkən mərhələdə olan xərçənglərdə tətbiq olunur. Həkim sistoskop vasitəsilə sidik kisəsinin içindəki şişi kəsib çıxarır.
Sistektomiya: Sidik kisəsinin bir hissəsinin və ya tamamının cərrahi yolla çıxarılması. Radikal sistektomiya daha irəliləmiş xərçənglər üçün tətbiq edilir.
Kimyaterapiya: Xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün istifadə edilən dərmanlarla həyata keçirilir. Bəzi hallarda kimyaterapiya cərrahiyyə əvvəlində və ya sonra tətbiq edilə bilər.
Bacillus Calmette-Guérin (BCG) terapiyası: BCG, immun sistemini stimullaşdıran bir terapiyadır və şişin təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün sidik kisəsinə birbaşa yeridilir. Xüsusilə erkən mərhələli sidik kisəsi xərçəngi üçün istifadə edilir.
Radiasiya terapiyası: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün yüksək enerjili şüalardan istifadə edilir. Cərrahiyyəyə alternativ olaraq istifadə oluna bilər.
Proqnoz:
Sidik kisəsi xərçəngi erkən mərhələdə aşkarlanarsa, müalicə şansı yüksəkdir. Ancaq bu xərçəng təkrarlama meyillidir, buna görə xəstələr müalicədən sonra mütəmadi olaraq izlənməlidir. Müalicə strategiyası xəstənin sağlamlığına, xərçəngin yayılma mərhələsinə və yerləşməsinə bağlı olaraq fərqlənir.
