Varikosel, ayaqlardakı varikoz damarları kimi xayalardan çıxan damarların genişlənməsidir. Genişlənmiş damarlarda klapanların fəaliyyəti də pozulur. Bu varikoz damarları kifayət qədər güclü daralma qabiliyyətini itirir və qanın ürəyə lazım olduğu qədər tez qayıtmasını təmin edə bilmir. Bu, qan dövranının yavaşlamasına, xayada qanın həddindən artıq yığılmasına və temperaturun artmasına səbəb olur. Xayalarda temperaturun artması sperma hüceyrələrini əmələ gətirən əsas hüceyrələrin fəaliyyətini pozur. Nəticədə qeyri-sağlam sperma istehsalı baş verir. Sperma sayı və onların hərəkətliliyi azalır, deformasiyalar müşahidə olunur. Beləliklə, insanın hamilə qalma şansı azalır, sonsuzluq yaranır.
Varikosel niyə yaranır?
Varikoselin əmələ gəlməsində genetik xüsusiyyətlər ön plandadır. Varikoselli insanların ailələrində varikosellə yanaşı, ayaqlarda varikoz genişlənmələri və ya arxa nahiyədəki hemoroid, yəni hemoroidlərə də tez-tez rast gəlinir.
Varikosel adətən yetkinlikdən sonra baş verir. Uzun müddət ayaq üstə durmaq, ağır yüklər qaldırmaq, xayaları həddindən artıq istiyə məruz qoymaq, məsələn, yanğın qarşısında işləmək, çox isti su ilə vanna qəbul etmək, tez-tez türk hamamına və ya saunaya getmək varikoseli artırır.
Varikoselin əlamətləri hansılardır?
Varikosel adətən simptomlara səbəb olmur. Xəstə təsadüfən xayanın yuxarı hissəsində genişlənmiş damarları əli ilə hiss edir və maraqla həkimə müraciət edir. Bəzən həkim müayinəsi zamanı başqa bir səbəbdən həkim tərəfindən aşkar edilir. Daha az rast gəlinən bir simptom testislərdə ağrıdır. Tipik olaraq, ağrı uzun müddət ayaq üstə durmaqla artır. Oturarkən və ya uzanarkən ağrı azalır və bir müddət sonra tamamilə yox olur. Bəzi hallarda varikoselin uzun müddət davam etməsi nəticəsində xayanın yumşalması və ya daralması müşahidə edilə bilər.
Varikosel diaqnozu necə qoyulur?
Ayakta duran kişi xəstədə varikosel diaqnozu həkim tərəfindən palpasiya yolu ilə qoyulur. Bundan əlavə, skrotal Doppler ultrasonoqrafiya texnikası birtərəfli və ya ikitərəfli varikosel və onun dərəcəsini göstərmək baxımından da əhəmiyyətlidir.
Varikosel nə vaxt müalicə edilməlidir?
Varikosel həmişə sağlamlığa təsir edən bir vəziyyət deyil. Varikoselli, ağrısı olmayan və çoxlu uşaq sahibi olan kişilər çoxdur. Bu vəziyyətdə varikoselin müalicəsi tələb olunmur. Xəstəyə lazımi məlumatlar verilməlidir. Varikoselin irəliləməməsi üçün uzun müddət ayaqda durmamaq, xayaların həddindən artıq isti ilə təmasından qaçmaq, sürüşkən külot və ya asma istifadə edərək xayaları yuxarı qaldırmaq məsləhət görülür. Gələcəkdə xayalarda ağrı və ya büzülmə olarsa, yenidən uşaq sahibi olmaq istəyirsə və bu baş vermirsə, həkimə gəlməsi lazım olduğu bildirilir.
Heç bir şikayəti olmayan tək kişidə varikosel aşkar edildikdə, spermiogram (spermada sperma sayı) edilir. Spermioqrammada sperma sayı, hərəkət və ya deformasiya aşkar edilərsə və xəstə gələcəkdə uşaq sahibi olmağı düşünürsə, varikoselin müalicəsi məsləhət görülür.
Spermioqramma normaldırsa, varikoselin inkişafının qarşısını almaq üçün yuxarıda qeyd olunan tədbirlər tövsiyə olunur. Bundan əlavə, xəstə ailə qurana və uşaq sahibi olana qədər altı aydan bir spermioqramma ilə izlənilir.
Varikoselin müalicəsi yalnız ağrıya görə edilməməlidir. Ağrıları azaltmaq üçün istidən, sürüşkən külotlardan və ya asmalardan qaçınmaq və uzun müddət dayanmamaq tövsiyə olunur. Xəstə çox israr edərsə, ediləcək müalicənin ağrı üçün deyil, varikoselin aradan qaldırılması üçün olacağı və müalicədən sonra ağrının davam edə biləcəyi xəbərdar edilməlidir.
Qorunmadan və uşaq sahibi olmaq üçün kritik dövrlərdə ən az bir il münasibətdə olan evli cütlüklərdə hamiləlik yoxdursa və kişidə anormal spermioqramma ilə varikosel aşkar edilərsə, ilk növbədə varikosel müalicəsi aparılmalıdır. Bu vəziyyətdə dərman müalicəsi və ya in vitro gübrələmə kimi üsullar adətən uğursuz olur. Bir uşaq bu şəkildə doğulsa belə, varikoselin təsiri getdikcə artacağı üçün başqa bir uşağın arzulanma şansı çox az olacaq. Ona görə də ilk növbədə varikosel müalicə edilməlidir.
Varikosel necə müalicə olunur?
Varikoselin müalicəsi cərrahiyyədir. Dərman və ya başqa üsullarla müalicə edilə bilməz. Əməliyyat mikrocərrahi üsulla, mikroskop və ya böyüdücü şüşələrdən istifadə etməklə aparılmalıdır. Əməliyyat otağında, steril şəraitdə, anesteziya altında aparılır. Varikoz damarları şəklində genişlənmiş damarlar ayrılır, bağlanır, kəsilir və ləğv edilir. Beləliklə, normal damarlar vasitəsilə qan axını normal sürətdə saxlanılır. Əməliyyat zamanı arteriyalar, limfa damarları və sinirlər diqqətlə qorunmalıdır. Səhər əməliyyat olunan xəstə bütün gün izlənilir, axşam isə həmin gün evə buraxılır. Əməliyyatdan sonra ən azı üç gün yataq istirahəti tövsiyə olunur. Xəstə üç həftə ərzində tam sağalır.
Varikosel əməliyyatının fəsadları hansılardır?
Diqqətlə yerinə yetirilən əməliyyatdan sonra yaranan fəsadlar çox aşağıdır. Ən çox rast gəlinən ağırlaşmalar əməliyyatdan sonra qanaxma, limfa damarlarının zədələnməsi nəticəsində xaya ətrafında mayenin yığılması, yəni hidrosel, arteriya zədələnməsi nəticəsində xayanın kiçilməsidir. Əvvəllər eyni nahiyədə aparılan əməliyyatlar fəsadların sayını artırır.
Varikosel əməliyyatının müvəffəqiyyət şansı nədir?
Varikoseldən sonra altı ay ərzində spermioqrammada 80% yaxşılaşma var. Əməliyyatdan əvvəl 5-10% olan uşaq sahibi olma şansı 50%-ə yüksəlir. Varikoselin sperma istehsalına mənfi təsiri aradan qaldırıldığı üçün dərman müalicəsi və ya in vitro mayalanma üsulları tələb olunarsa müvəffəqiyyət şansı artır. Bu səbəblə sonsuz cütlüklərdə kişilərdə anormal spermioqramma və varikosel aşkar edilərsə, ilk növbədə varikosel əməliyyatla müalicə edilməlidir.
