Prostat vəzi bədənimizdə harada yerləşir?
Prostat vəzi kişilərdə sidik kisəsinin (Sidik kisəsi) altında yerləşir. Sidik kisəsini tərk edən, penisdən keçən və çölə açılan sidik yollarını (uretra) əhatə edir. O, xayaları (Skrotum) ehtiva edən kisənin arxasında və arxa bağırsağın (Rektum) qarşısında yerləşir.
Prostat nə edir?
Prostatın işi sperma ifraz etməkdir. Cinsi əlaqə zamanı xayalardan gələn sperma hüceyrələri ilə birləşən bu maye boşalma zamanı penisdən çölə atılır. Prostat reproduktiv funksiyada mühüm orqandır.
Prostat vəzinin xəstəlikləri hansılardır?
Prostatın digər orqanlarda olduğu kimi bir çox xəstəlikləri var. Ən çox rast gəlinən xəstəliklər gənc kişilərdə prostat vəzinin iltihabı (prostatit), 40 yaşdan yuxarı kişilərdə prostatın xoşxassəli böyüməsi (xoşxassəli prostat hiperplaziyası = BPH) və prostat xərçəngidir.
Xoşxassəli prostat böyüməsi (BPH) nədir?
40 yaşdan yuxarı kişilərdə orqanizmin hormon balansının dəyişməsi nəticəsində prostat vəzində adenoma adlanan xoşxassəli şiş əmələ gəlir və tədricən böyüyür. Böyümə sürəti olduqca yavaşdır və hər kişi üçün fərqlidir. İfraz edən prostat toxuması azalır və prostatın həcmi artır. Bunun nəticəsində həm spermanın miqdarı azalır, həm də prostatdan keçən və açılan sidik kanalı böyümüş prostatın təzyiqi ilə daralır və sidiyə çıxmada çətinlik yaranır. Sidik kisəsi də yuxarı qaldırıldığı üçün onu tam boşaltmaq olmur, sidikdən sonra sidik orada qalır.
BPH 40 yaşdan yuxarı artan nisbətlərdə görülür. 80 yaşdan yuxarı kişilərdə rastlanma 80% təşkil edir. Bu arada prostat vəzi xərçənginə tutulma halları artmaqdadır. Bu səbəbdən 40 yaşından etibarən hər bir kişi şikayəti olmasa da ildə bir dəfə uroloji müayinədən keçməlidir.
BPH simptomları hansılardır?
Xəstə artan sidik ifrazından şikayətlənir. Sidik təzyiqi azalır, yavaş və incə sidik ifrazı, bifurkasiya müşahidə olunur. Sidik ifrazının başlaması gecikir, müddəti uzanır. Durdurmaq və yenidən başlamaq kimi tədricən sidiyə çıxma ola bilər. Boşalmadan sonra tam boşalma hissi yaranır ki, bu da tez-tez sidiyə getmə ehtiyacına səbəb olur. Gecə yuxudan oyanıb sidiyə qalxmaq müşahidə edilir və zaman keçdikcə tezliyi artır.
Xüsusilə qış mövsümündə və ya soyuqlara məruz qalma zamanı bu şikayətlər artır. Sidik yollarının iltihabı, sidik ifrazı zamanı yanma hissi, bəzən qanaxma tez-tez olur.
BPH diaqnozu necə qoyulur?
Yuxarıda qeyd olunan şikayətləri olan xəstələrdə bağırsağın son hissəsinin düz qarşısında yerləşən prostat vəzinin ölçüsü, konsistensiyası, xoş və ya bədxassəli olması anusdan barmaq ilə aparılan rektal müayinə ilə başa düşülə bilər. Sidik və qan testləri də aparılmalıdır. Qanda PSA (Prostat Spesifik Antigen) göstəricisinə baxılaraq xərçəngin olub olmadığı araşdırılır. Prostatın həcmi ultrasəs ilə dəqiq ölçülür. Beləliklə, böyümənin dərəcəsi başa düşülür. Bundan əlavə, sidik kisəsinin tam boşalıb-boşalmaması, böyrəklərdə və sidik yollarında dəyişikliklər olub-olmaması müəyyən edilir.
BPH diaqnozu qoyulmuş xəstə nələrə diqqət etməlidir?
Prostatın xoşxassəli böyüməsi olan xəstə soyuqdan çox yaxşı qorunmalıdır. Bədənin, xüsusən də beldən aşağı olan hissəsi həmişə isti olmalıdır. Soyuq döşəməyə basmamalı, soyuq döşəməyə oturmamalıdır. Kondisionerin altında, soyuq mehdə qalmamalı, dənizdə, hovuzda çimdikdən sonra yaş çimərlik paltarında oturmamalıdır. İsti olan hər şeyin öz faydası var. İsti oturma vannaları, hamam, sauna, spa çox yaxşı təsir göstərir.
BPH olan bir xəstə spirt və ədviyyatlı yeməkləri çox yeməməlidir. O, çox heyvan yağı və ət yeməməli, sağlam qidalanmaya fikir verməlidir. Faydalı olan qidalar pomidor, nar, brokoli, balqabaq tumu və digər qoz-fındıq, təzə meyvə və tərəvəzlərdir.
Bundan əlavə, sidiyi uzun müddət saxlamamalı və sidik kisəsini tez-tez boşaltmalıdır. Eyni yerdə çox uzun oturmaq prostatın şişməsinə və şikayətlərinin artmasına səbəb olur. Uzun avtomobil səfərlərində o, tez-tez dayanıb yeriməli və sidik kisəsini boşaltmalıdır.
Həkiminin tövsiyə etdiyi dərmanlardan istifadə etməli və ildə iki dəfə uroloji müayinədən keçməlidir.
BPH necə müalicə olunur?
BPH müalicəsi cərrahiyyə və ya dərman müalicəsi şəklindədir. Qəti müalicə əməliyyatdır. Bu qapalı və ya açıq əməliyyat şəklində ola bilər. Cərrahiyyə lazım deyilsə, dərman müalicəsi də tətbiq oluna bilər.
BPH-ni dərmanla müalicə etmək mümkündürmü?
BPH müalicəsi cərrahiyyədir, BPH dərmanlarla müalicə edilə bilməz. Dərmanlar yalnız prostatın sidik kisəsi və sidik yollarına təzyiqini azaltmaqla sidiyə getməni asanlaşdırır və xəstənin şikayətlərini azaldır. Bəzi dərmanlar prostatın böyümə sürətini azalda bilər. Prostatın böyüməsini dayandıran və ya böyüməsini aradan qaldıraraq onu normal vəziyyətinə qaytaran, beləliklə də tam müalicəni təmin edən heç bir dərman yoxdur. Kimyəvi dərmanlara əlavə olaraq, bəzi bitki mənşəli dərmanlar dəstəkləyici müalicə üçün istifadə edilə bilər.
BPH nə vaxt əməliyyat edilməlidir?
Sidik ifrazı şikayətləri və BPH olan istənilən xəstə xəstəliyin istənilən mərhələsində əməliyyat oluna bilər. Əgər xəstə təcili əməliyyat olunmaq istəmirsə və xəstəlik başlanğıcdadırsa, müxtəlif dərmanlardan istifadə edilərək şikayətlər azalır, rahat sidiyə çıxma təmin edilir. Hər altı aydan bir lazımi müayinələr aparılır və xəstə izlənilir. Bu müddət ərzində prostat böyüməyə davam edəcəyi üçün xəstənin dərman müalicəsinə baxmayaraq şikayətləri artacaq. Bu arada sidiyi tam boşalda bilməməsi nəticəsində sidik kisəsi və böyrəklərdə bəzi mənfi təsirlər meydana gəlir. Bu vəziyyətdə əməliyyat qaçılmaz olacaq. Xəstənin yaşı nəticəsində əməliyyata mane ola biləcək müəyyən şərtlər meydana gəlməzdən əvvəl əməliyyat edilməlidir.
Hansı növ əməliyyat olacağına necə qərar vermək olar?
Çox böyük olmayan prostat vəzlərində sidik yollarından daxil olaraq anesteziya altında prostat içəridən çıxarılaraq həyata keçirilən qapalı əməliyyatlar (TUR, TUIP, Microwave, Laser, Holmium, Greenlight, Redlight) tətbiq oluna bilər. Müəyyən həddən yuxarı olan və hər bir operatora görə dəyişən iri prostatlar üçün qarnın aşağı hissəsində kiçik bir kəsiklə açıq əməliyyat etmək ən yaxşısıdır.
Əməliyyatdan sonra nələrə diqqət edilməlidir?
Əməliyyatdan sonrakı ilk günlərdə heç bir problem olmadan evə buraxılan və kateteri çıxarılan xəstə ilk vaxtlarda sidiyə çıxarkən bəzi çətinliklərlə üzləşə bilər. Bunlar bir neçə gün ərzində həll olunacaq. Toxumaların tam sağalması üç həftə çəkəcəyi üçün bu müddəti isti bir mühitdə dincəlməklə və verilən dərmanlardan istifadə etməklə keçirməli, bol maye qəbul edərək və tez-tez sidiyə çıxaraq sidik yollarının yuyulmasını təmin etməlidirlər. Prostatın sidik kanalına təzyiqi aradan qaldırıldığı üçün əvvəlcə sidiyi saxlamaq çətin ola bilər. Bu problem sidiyi saxlamağa kömək edən əzələləri işlədən məşqlərlə yox olur.
Bütün qapalı və ya açıq əməliyyatlardan sonra prostat kapsulu içəridə qaldığı üçün burada daha sonra xərçəng yarana bilər. Prostat vəzi əməliyyatı xəstəni prostat xərçəngi riskindən xilas etmir. Bu səbəbdən prostat vəzi əməliyyatı keçirmiş insanlar altı aydan bir uroloji nəzarətə getməlidirlər.
