Baş Travmasının Növləri:
Baş travması, zədənin şiddətinə və yerindən asılı olaraq müxtəlif növlərə ayrılır:
Yüngül Baş Travması (Konkussiya):
Konkussiya, başın yüngül şəkildə zədələnməsi və ya beynin şok təsiri altında qalması nəticəsində yaranır. Bu vəziyyət qısa müddətli bilinç pozğunluğu və zəif yaddaş problemləri ilə xarakterizə olunur.
Konkussiya sonrası baş ağrıları, bulantı, yuxusuzluq və koordinasiya problemləri müşahidə edilə bilər.
Orta və Ciddi Baş Travması:
Daha ağır travmalar nəticəsində beynin daha dərindən zədələnməsi, beyin toxumasının şişməsi, qanamalar və ya beynin sıxılması baş verə bilər. Bu vəziyyətlər ciddi beyin funksiyası pozğunluqlarına yol açır.
Penetrasiya Edən Baş Travması:
Başın açıq yaralanması, kəskin obyektlər və ya silah zərbələri nəticəsində meydana gəlir. Bu vəziyyətdə, başın daxilinə xarici bir cisim daxil olur və ciddi beyin zədələnmələrinə səbəb olur.
Beyin Qanamasının Növləri:
Beyin qanamaları da bir neçə fərqli növə ayrılır:
İntrakranial Hemorajiya:
Beynin daxili qanamasıdır. Beyin damarlarında yırtılma və ya sızma nəticəsində qan beynin şişməsinə və sinir hüceyrələrinin zədələnməsinə səbəb olur.
İntrakranial qanama başın istənilən hissəsində meydana gələ bilər və bu, ciddi nevroloji əlamətlərə yol aça bilər.
Subaraknoid Hemorajiya:
Subaraknoid qanama, beynin arıq qatlarının arasında qanamanın meydana gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu, subaraknoid sahədəki damarların partlaması nəticəsində baş verir.
Bu vəziyyət şiddətli baş ağrıları, bulantı, qızarma və beyin funksiyalarının pozulması ilə müşahidə edilir.
Epidural Hemorajiya:
Epidural qanama, başın xarici hissəsindəki damarların zədələnməsi nəticəsində qanamanın meydana gəlməsi ilə baş verir. Çox vaxt bu tip qanama, kəllə sümüyü ilə beyinin arasındakı sahədə meydana gəlir.
Epidural qanama, daha çox travma sonrası baş verir və çox vaxt hızla artan təzyiqə səbəb olur.
Subdural Hemorajiya:
Subdural qanama, beyinin daxili sahəsi ilə kəllə sümüyü arasındakı sahədə baş verir. Bu qanama, travma sonrası, xüsusilə yaşlı insanlarda daha çox görülür.
Yavaş-yavaş inkişaf edən simptomlarla müşayiət olunur və beyində təzyiq yaradır.
Baş Travması və Beyin Qanamasının Riskləri:
Beyin Funksiyalarının Pozulması:
Beyin travması və qanama, beyin funksiyalarını pozaraq, hərəkət etmə, görmə, danışma, yadaş, hissiyat və zehni funksiyaların itirilməsinə səbəb ola bilər.
Beyin Şişməsi:
Travma nəticəsində beyin şişməsi meydana gələ bilər. Şişmə, beynin sıxılmasına və qan axışının pozulmasına gətirib çıxarır.
Ölüm və Daimi Zədələnmə:
Şiddətli baş travması və beyin qanaması hallarında, düzgün müalicə edilmədikdə beyin ölümləri və ya daimi nöroloji zədələr meydana gələ bilər.
İç Orqanlarda Zədələnmələr:
Başın zədələnməsi ilə yanaşı, göğüs, qarın və ya digər orqanlar da zədələnə bilər.
Psixoloji Təsirlər:
Baş travması, psixoloji dəyişiklərə və emosional problemlərə səbəb ola bilər, məsələn, depressiya, anksiyete və ya post-travmatik stres pozğunluğu (PTSD).
Baş Travması və Beyin Qanamasının Sınaqları:
Fiziki Müayinə:
Baş travması şübhəsi olan bir xəstənin ilk olaraq fiziki müayinəsi aparılır. Həkim neurologik testlər, reflekslər, görmə və hərəkət funksiyalarını qiymətləndirir.
Görüntüləmə Testləri:
CT (Kompyuter Tomoqrafiyası): Beyindəki qanamaları, şişləri və kəllə sümüyü zədələnmələrini təhlil etmək üçün istifadə edilir. CT, travma sonrası tez nəticələr verməkdə effektivdir.
MRI (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası): Beyin toxumasının daha dəqiq görüntülənməsi üçün istifadə edilir. MRI, beyin toxumasının zədələnməsini göstərməkdə çox faydalıdır.
Angiografi: Beyin damarlarının vəziyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur, xüsusilə subaraknoid qanama və beyin damarlarının zədələnməsi hallarında.
Elektron Serebral (EEG):
EEG (elektroensefalogram), beyin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur, xüsusilə travma sonrası epileptik nöbetlər varsa.
Kan Testləri:
Kan testləri, beyin qanamasına və ya infeksiyalara bağlı kimyəvi dəyişiklikləri aşkar etmək üçün istifadə edilə bilər.
Baş Travması və Beyin Qanamasının Müalicəsi:
İlkin Tibbi Müdaxilə:
Baş travması və beyin qanaması zamanı ilk müdaxilə həyati əhəmiyyət daşıyır. Həyat qurtarıcı tədbirlər (dərmanlar, oksigen dəstəyi və təcili əməliyyatlar) həyata keçirilir.
Cərrahi Müdaxilə:
Beyin qanaması və ya baş travmasından yaranan beyin sıxılmasını azaltmaq üçün cərrahi əməliyyat tələb oluna bilər. Bu, damarların bağlanması, qanamanın dayandırılması və ya şişin çıxarılması əməliyyatlarını əhatə edir.
Fiziki və Nevrologik Reabilitasiya:
Şiddətli baş travması və beyin qanamasından sonra, fiziki terapiya və rehabilitasiya müalicələri, xəstənin hərəkət qabiliyyətinin və beyin funksiyalarının bərpasına kömək edir.
Dərman Müalicəsi:
Ağrı kəsicilər, antiinflamatuar dərmanlar və beyin şişməsini azaldan dərmanlar baş travması və beyin qanamasından sonra istifadə edilə bilər.
Psixoloji Dəstək:
Baş travması və beyin qanaması sonrası, psixoloji dəstək və terapiya travmadan sonra emosional və psixoloji bərpa üçün vacibdir.
Nəticə:
Baş travması və beyin qanamaları, ciddi və həyati təhlükə yarada bilən vəziyyətlərdir. Erkən diaqnoz, düzgün müalicə və cərrahi müdaxilə ilə bu vəziyyətlərin həyat qurtarıcı nəticələr verməsi mümkündür. Beyin funksiyalarını qorumaq və bərpa etmək üçün fiziki və psixoloji reabilitasiya prosesləri çox önəmlidir.
