Buynuz Qişanın Funksiyaları
İşığı fokuslama: Buynuz qişa işığı gözün daxilinə yönəldir və onu şüşəciyə və retinaya doğru fokuslayır. Buynuz qişanın işığı qırma qabiliyyəti gözdə düzgün görüntü formalaşmasını təmin edir.
Gözün qorunması: Buynuz qişa xarici təsirlərdən (toz, mikroblar, kimyəvi maddələr) gözü qoruyan əsas təbəqədir. Onun şəffaflığı gözün görünməsinə və eyni zamanda xarici təsirlərdən müdafiə olunmasına kömək edir.
Hissi funksiyalar: Buynuz qişada çoxlu sayda sinir ucları yerləşir, bu da onun həssaslığını təmin edir. Gözə düşən hər hansı zərər və ya yad cisim dərhal hiss olunur və göz qırpma refleksi ilə cavab verilir.
Buynuz Qişanın Təbəqələri
Buynuz qişa çoxqatlı bir struktura malikdir və onun hər təbəqəsi spesifik funksiyalar yerinə yetirir. Təbəqələr aşağıdakılardır:
Epitel: Bu, buynuz qişanın ən xarici təbəqəsidir. Gözün xarici mühitlə birbaşa təmasda olan hissəsidir və gözün nəmliyini təmin edən göz yaşı ilə örtülüdür. Epitel xarici təsirlərdən gözü qoruyur və çox sürətli şəkildə bərpa olunur.
Bowman membranı: Epitelin altında yerləşən nazik, lakin güclü təbəqədir. Bu təbəqə gözün struktural möhkəmliyini qorumağa kömək edir.
Stroma: Buynuz qişanın ən qalın təbəqəsi olan stromadır. Stroma kollagen liflərdən ibarətdir və şəffaflığı qoruyaraq işığın düzgün şəkildə retinaya çatmasına kömək edir.
Descemet membranı: Stroma ilə endotel təbəqəsi arasında yerləşən bu nazik təbəqə gözün daxili təzyiqini qorumağa kömək edir.
Endotel: Buynuz qişanın ən daxili təbəqəsidir və gözün içindəki maye balansını tənzimləyir. Endotel təbəqəsi gözdə şəffaflığı təmin edir və buynuz qişanın qabarıqlığını və qalınlığını tənzimləyir.
Buynuz Qişa Xəstəlikləri
Buynuz qişa müxtəlif xəstəliklərə və ya zədələrə məruz qala bilər. Bu xəstəliklər və pozğunluqlar görmənin zəifləməsinə, hətta görmə itkisinə səbəb ola bilər. Ən yayılmış buynuz qişa xəstəlikləri aşağıdakılardır:
1. Buynuz qişa eroziyası
Bu vəziyyət buynuz qişanın xarici epitel təbəqəsinin zədələnməsi nəticəsində yaranır. Eroziya travma, gözə yad cisimlərin düşməsi və ya quru göz sindromu kimi səbəblərdən baş verə bilər. Bu vəziyyət göz ağrısı, işığa həssaslıq və bulanıq görmə ilə müşayiət olunur.
2. Keratit
Keratit buynuz qişanın iltihabıdır. Bu vəziyyət bakteriyalar, viruslar, göbələklər və ya parazitlər kimi infeksion agentlər səbəbindən yarana bilər. Keratit ciddi görmə itkisinə səbəb ola biləcək bir xəstəlikdir və vaxtında müalicə olunmadıqda buynuz qişada yara izləri yarana bilər.
3. Buynuz qişa bulanması (bulanıqlıq)
Buynuz qişada yara izləri və ya infeksiyalar nəticəsində şəffaflığın itirilməsi ilə müşayiət olunur. Bu vəziyyət işığın düzgün fokuslanmasına mane olur və bulanıq görmə ilə nəticələnir. Bulanmış buynuz qişa infeksiyalar, travmalar və ya göz əməliyyatlarından sonra baş verə bilər.
4. Keratokonus
Keratokonus buynuz qişanın incəlməsi və konus şəkilli bir forma alması ilə xarakterizə olunan irəliləyici bir xəstəlikdir. Bu vəziyyət buynuz qişanın elastikliyinin azalmasına və gözün işığı düzgün fokuslaya bilməməsinə səbəb olur. Görmə kəskinliyində ciddi zəifləmələr baş verə bilər. Müalicə edilmədikdə bu vəziyyət irəliləyərək ciddi görmə problemlərinə səbəb ola bilər.
5. Buynuz qişa distrofiyaları
Bu genetik xəstəliklər qrupuna daxildir və buynuz qişanın müxtəlif təbəqələrinin şəffaflığını itirməsi ilə xarakterizə olunur. Bu xəstəliklər tədricən irəliləyir və bulanıq görmə, işığa həssaslıq kimi simptomlara səbəb olur.
Buynuz Qişanın Zədələnməsinin Əlamətləri
Buynuz qişa zədələndikdə və ya xəstəliklərə məruz qaldıqda aşağıdakı əlamətlər ortaya çıxa bilər:
Göz ağrısı və narahatlıq: Buynuz qişa çox həssas bir toxuma olduğundan hər hansı bir zədə və ya xəstəlik zamanı göz ağrısı baş verə bilər.
Bulanıq görmə: Buynuz qişanın şəffaflığının itirilməsi və ya iltihabı işığın düzgün fokuslanmamasına səbəb olur və görmə bulanıqlığı yarana bilər.
İşığa həssaslıq: Buynuz qişanın zədələnməsi zamanı gözlər işığa qarşı həssaslaşa bilər və parlaq işıq mənbələri narahatlıq yarada bilər.
Göz yaşarması: Gözün təbii müdafiə mexanizmi olaraq göz yaşları artaraq buynuz qişanı qorumağa çalışır.
Qızartı və şişkinlik: Buynuz qişa xəstəlikləri zamanı göz qızara bilər və iltihab səbəbindən göz şişkinlik göstərə bilər.
Buynuz Qişa Xəstəliklərinin Müalicəsi
Buynuz qişa xəstəliklərinin müalicəsi xəstəliyin növündən və şiddətindən asılı olaraq fərqlənir. Aşağıda əsas müalicə üsulları verilmişdir:
1. Göz damcıları və dərmanlar
Bakterial keratit və ya infeksiya səbəbindən yaranan iltihablar zamanı antibiotik göz damcıları və ya antiviral dərmanlar istifadə edilə bilər. Göz damcıları iltihabı aradan qaldırmağa və infeksiyanın yayılmasını dayandırmağa kömək edir.
2. Kontakt linzalar
Keratokonus kimi vəziyyətlərdə sərt və ya xüsusi kontakt linzalar buynuz qişanın formasını tənzimləməyə və görməni yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Bu linzalar görmə qabiliyyətini normallaşdırmağa və qişanın formasını sabitləşdirməyə kömək edir.
3. Lazer cərrahiyyəsi
Buynuz qişa xəstəliklərinin bəzi hallarında lazer cərrahiyyəsi (PRK və ya LASIK) işığın düzgün fokuslanması üçün buynuz qişanın səthini yenidən formalaşdırmağa kömək edə bilər. Lazer müalicəsi keratokonusun erkən mərhələlərində də tətbiq oluna bilər.
4. Buynuz qişa transplantasiyası
Buynuz qişanın ciddi şəkildə zədələndiyi və ya şəffaflığını itirdiyi hallarda buynuz qişa transplantasiyası (keratoplastika) tətbiq oluna bilər. Bu əməliyyat zamanı xəstə buynuz qişa çıxarılır və sağlam donor buynuz qişası ilə əvəz edilir. Bu müalicə bulanıq görmənin aradan qaldırılması və görmə qabiliyyətinin bərpa edilməsi üçün çox təsirli bir üsuldur.
Buynuz Qişa Sağlamlığını Qorumaq Üçün Məsləhətlər
Buynuz qişanı qorumaq və göz sağlamlığını təmin etmək üçün aşağıdakı məsləhətlər faydalıdır:
Göz gigiyenasına riayət edin: Əllərinizi təmiz saxlayın və gözlərinizə toxunmaqdan çəkinin. Gözlərinizə yad cisimlər və ya çirklənmiş əşyalarla toxunmaq buynuz qişanı zədələyə bilər.
Müntəzəm göz müayinələri: Göz müayinələri zamanı buynuz qişa problemləri erkən mərhələdə aşkarlana bilər. Bu da ciddi görmə problemlərinin qarşısını almağa kömək edər.
Kontakt linza istifadə qaydalarına riayət edin: Kontakt linzaları düzgün şəkildə istifadə edin və təmiz saxlayın. Kontakt linza ilə bağlı gigiyena qaydalarına əməl etmək buynuz qişanın infeksiyaya məruz qalmasının qarşısını alır.
Gözləri qoruyun: Zərərli ultrabənövşəyi (UV) şüalardan qorunmaq üçün günəş eynəyi taxmaq buynuz qişanı qorumaq üçün vacibdir.
Nəticə
Buynuz qişa, gözün işığı qəbul edib fokuslamasında və gözü xarici təsirlərdən qorumaqda mühüm rol oynayan bir təbəqədir. Buynuz qişa xəstəlikləri və ya zədələri ciddi görmə problemlərinə səbəb ola bilər. Müntəzəm göz müayinələri və erkən müdaxilə buynuz qişa sağlamlığını qorumaq və görmə qabiliyyətini itirməmək üçün çox vacibdir.
