2. Kistlərin və Şişlərin Növləri
Kistlərin əsas növləri:
Radikulyar kist (Periapikal kist): Ən çox rast gəlinən diş kistidir. Çürük və ya travma nəticəsində ölmüş diş kökündə yaranır.
Folikulyar kist: Çıxmayan dişin ətrafında formalaşır, xüsusilə ağızda çıxmamış üçüncü azı (ağıl dişi) ətrafında.
Keratokist: Agressiv gedişli, çənə sümüklərini zədələyən və tez-tez təkrarlanan kist növüdür.
Erupsiya kisti: Süd dişlərinin çıxması zamanı diş ətrafında yaranan kist.
Şişlərin əsas növləri:
Ameloblastoma: Ən çox rast gəlinən xoşxassəli çənə şişidir, yavaş böyüyür, lakin ətraf toxumaları dağıda bilər.
Ossifying fibroma: Sümük toxuması mənşəli xoşxassəli şişdir.
Odontoma: Diş toxumalarından inkişaf edən, əsasən uşaqlarda rast gəlinən xoşxassəli şişdir.
Bədxassəli şişlər: Daha az rast gəlinir, ancaq metastaz verə və həyati təhlükə yarada bilər (məsələn, osteosarkoma, yəni sümük xərçəngi).
3. Əlamətləri
Uzun müddət heç bir əlamət verməyə bilər.
Diş ətrafında və ya çənədə şişlik.
Dişlərin yer dəyişməsi və ya sallanması.
Çənədə ağrı, diskomfort və ya hissiyatın azalması.
Ağızda irinli axıntı və ya fistul.
Dişin və ya dişlərin itirilməsi.
4. Səbəbləri
Diş çürüyü və ya travma nəticəsində diş köklərinin infeksiyası.
Qalıq diş toxuması (çox vaxt çıxmayan dişlərdə).
Genetik faktorlar (xüsusilə keratokistlərdə).
Sümük toxumasının anormal inkişafı.
5. Diaqnostika
Rentgenoqrafiya: Ən çox istifadə olunan ilkin diaqnostika üsuludur.
KT (Kompyuter tomoqrafiyası): Kistin və ya şişin ölçüsünü, yayılma səviyyəsini və anatomik münasibətini dəqiq müəyyən etməyə kömək edir.
Biopsiya: Dəqiq diaqnoz üçün toxuma nümunəsi götürülərək laborator analiz olunur.
6. Müalicə Yolları
Kistlərin müalicəsi: Əksər hallarda cərrahi yolla kistin tam çıxarılması (enükleasiya) aparılır. Bəzən marsupializasiya (kistin boşluğunun ağız boşluğuna birləşdirilməsi) da istifadə olunur.
Şişlərin müalicəsi:
Xoşxassəli şişlər – Cərrahi yolla tam çıxarılır.
Bədxassəli şişlər – Cərrahi əməliyyatdan əlavə, şüa və kimyaterapiya lazım ola bilər.
Əlavə tədbirlər: İnfeksiya varsa, antibiotiklər; böyük defektlərdə sümük transplantasiyası və rekonstruktiv əməliyyatlar.
7. Mümkün Ağırlaşmalar
Çənə sümüyündə defekt və zəiflik.
İnfeksiya və abses.
Dişlərin itirilməsi.
Şişin bədxassəliyə çevrilməsi (nadir hallarda).
Çənə sinirlərinin zədələnməsi nəticəsində hissiyatın pozulması.
8. Profilaktika
Müntəzəm stomatoloq müayinəsi (hər 6 aydan bir).
Diş gigiyenasına riayət etmək, çürük və infeksiyaların qarşısını almaq.
Diş travmalarından qorunmaq.
Problemləri erkən mərhələdə aşkarlamaq üçün ağızda yaranan hər hansı şişlik, ağrı və ya narahatlıq zamanı mütləq həkimə müraciət etmək.
9. Nə zaman həkimə müraciət etməli?
Ağızda və ya çənədə qeyri-adi şişlik hiss etdikdə.
Dişlərin yerdəyişməsi və ya sallanması baş verdikdə.
Ağız boşluğunda ağrı və ya irinli axıntı olduqda.
Ağız açıb-bağlamada çətinlik olduqda.
Yekun
Diş və çənə kistləri/şişləri vaxtında aşkarlanıb müalicə olunduqda adətən tam sağalma mümkündür. Profilaktik tədbirlərə əməl etmək, diş gigiyenasını qorumaq və müntəzəm həkim müayinələri vacibdir. Hər hansı narahatlıq və ya dəyişiklik hiss etdikdə mütləq stomatoloqa müraciət edin.
