Doğuşa nəzarət üsulları:
Doğuşa nəzarət üsulları bir neçə kateqoriyaya ayrılır:
1. Hormonal üsullar:
Bu üsullar hormonal tərkibli dərmanlar vasitəsilə hamiləlikdən qorunmanı təmin edir.
Doğum nəzarəti həbləri: Östrojen və progesteron hormonlarının birləşməsindən və ya yalnız progesteron tərkibli həblərdən ibarət olan kontraseptivlərdir. Yumurtlamanı və ya spermanın uşaqlıq boynundan keçməsini çətinləşdirərək hamiləliyin qarşısını alır.
Doğum nəzarəti yamaları: Dəriyə yapışdırılan və hormonları dəridən bədənə keçirən yamaqlardır.
Vaginal halqalar: Vajina daxilinə yerləşdirilən hormonlu halqa yumurtlamanın qarşısını alır.
Hormonal iynələr: Hamiləlikdən qorunmaq üçün 3 ayda bir vurulan iynələr.
Hormonal implantlar: Qolun dərisinin altına yerləşdirilən, yavaş-yavaş hormon ifraz edən çubuqlardır. 3-5 il müddətində hamiləlikdən qoruyur.
2. Mexaniki (bariyer) üsullar:
Bu üsullar spermatozoidlərin yumurtalıqlara çatmasına mane olur.
Prezervativlər: Kişilər və qadınlar üçün mövcuddur. Cinsi yolla keçən infeksiyalardan qorunmaq üçün də təsirlidir.
Diaqfram və ya servikal qapaqlar: Vajinaya yerləşdirilən və spermanın uşaqlıq boynuna çatmasına mane olan vasitələrdir.
3. Təbii üsullar:
Bu üsullar hamiləlik riskinin yüksək olduğu dövrlərdə cinsi əlaqədən çəkinmək və ya diqqətlə izlənilən dövrlərdə əlaqəyə girmək yolu ilə hamiləlikdən qorunmağa çalışır.
Təqvim metodu: Yumurtlama dövrlərini izləyərək hamilə qalma ehtimalının ən yüksək olduğu dövrlərdə cinsi əlaqədən çəkinmək.
Bazal bədən istiliyi metodu: Yumurtlama zamanı bədən istiliyində kiçik artımlar olur və bu metod ilə yumurtlama dövrlərini təyin etməyə çalışılır.
4. Cərrahi üsullar:
Bu üsullar daha qalıcı və geri dönüşü olmayan metodlardır.
Vazektomiya (kişilər üçün): Kişilərin sperma kanallarının kəsilməsi ilə həyata keçirilən cərrahi sterilizasiya metodudur.
Tuba ligasyonu (qadınlar üçün): Qadınların fallop borularının kəsilərək və ya bağlanaraq yumurtanın sperma ilə təmas etməsinin qarşısının alınmasıdır.
5. Spiral (İntrauterin Vasitə, IUD):
Spiral, qadınların hamiləlikdən qorunması üçün uşaqlıq daxilinə yerləşdirilən kiçik bir T şəkilli plastik və ya metal vasitədir. Spiral uzunmüddətli və geri dönən bir kontraseptiv üsuldur. İki növ spiral mövcuddur: mis spiral və hormonlu spiral.
Spiral növləri:
Mis spiral (IUD):
Mis tərkibli bu spiral, uşaqlıq daxilində iltihabi reaksiya yaradaraq spermanın hərəkətliliyini azaldır və yumurtanın döllənməsinin qarşısını alır. Mis spiralın tərkibində hormon yoxdur və 5-10 il müddətində təsirli ola bilər.
Hormonlu spiral (IUD):
Hormonlu spiral, progesteron hormonunu yavaş-yavaş ifraz edir və uşaqlıq boynunda olan ifrazatı qalınlaşdıraraq spermanın uşaqlıq daxilinə keçməsinin qarşısını alır. Hormonlu spiral həmçinin endometriumun (uşaqlığın daxili təbəqəsi) incəlməsinə səbəb olaraq yumurtanın yerləşməsini çətinləşdirir. Təsir müddəti 3-5 il arasında dəyişir.
Spiralın yerləşdirilməsi:
Spiral yerləşdirilməsi sadə bir prosedur olub, adətən bir neçə dəqiqə çəkir və bir ginekoloq tərəfindən həyata keçirilir.
Prosedur addımları:
Hazırlıq: Həkim əvvəlcə qadının tibbi tarixini nəzərdən keçirir və pelvik müayinə aparır. Spiralın hansı növünün uyğun olacağını müəyyənləşdirir.
Anesteziya (bəzən): Əksər hallarda prosedur zamanı anesteziyaya ehtiyac olmur, lakin bəzi qadınlar rahatlıq üçün lokal anesteziya tələb edə bilər.
Spiralın yerləşdirilməsi: Həkim spekulum adlı bir alətlə vajinaya daxil olaraq uşaqlıq boynunu görünür hala gətirir. Spiral xüsusi bir aplikator vasitəsi ilə uşaqlığın daxilinə yerləşdirilir. Proses çox qısa müddətdə tamamlanır və dərhal hamiləlikdən qorumağa başlayır.
Yerləşdirildikdən sonra: Bəzən yerləşdirildikdən sonra qısa müddət ərzində yüngül qarın ağrısı və ya kramp yaşana bilər.
Spiralın çıxarılması:
Spiralın çıxarılması da sadə bir prosedurdur və hamiləlik istənildikdə və ya spiralın müddəti tamamlandıqda həyata keçirilir.
Prosedur addımları:
Pelvik müayinə: Həkim spekulum vasitəsilə uşaqlıq boynunu görünür hala gətirir.
Çıxarılma: Spiralın uclarında olan nazik ipdən tutaraq yavaş-yavaş spiral çıxarılır. Çıxarılma prosesi adətən bir neçə saniyə çəkir və ağrısızdır.
Müddəti keçmiş spiralın çıxarılması: Əgər spiral müddətindən daha uzun müddət istifadə olunmuşsa və ya spiral yerindən tərpənmişsə, xüsusi alətlər və ya ultrasəs yardımı ilə çıxarıla bilər.
Spiralın üstünlükləri:
Uzunmüddətli qorunma: Spiral 3 ildən 10 ilə qədər təsirli ola bilər.
Yüksək effektivlik: Spirallar hamiləlikdən qorunmada ən təsirli üsullardan biridir və 99%-ə yaxın effektivliyə malikdir.
Geri dönən bir üsul: Spiral çıxarıldıqdan dərhal sonra qadın yenidən hamilə qala bilər.
Hormonlu spiral: Hormonal üsulları istəməyən qadınlar üçün mis spiral yaxşı alternativdir.
Hormonlu spiral: Ağır menstruasiya yaşayan qadınlar üçün qanamanı azaltmağa kömək edir.
Spiralın yan təsirləri və riskləri:
Qarın ağrısı və ya kramplar: Yerləşdirildikdən sonra qısa müddət ərzində yüngül ağrılar yaşana bilər.
Nizamsız menstruasiya: Xüsusilə hormonlu spiral ilk aylarda nizamsız qanamalara səbəb ola bilər.
Spiralin yerindən tərpənməsi: Nadir hallarda spiral yerindən tərpənə və ya uşaqlıq divarını deşə bilər, bu vəziyyətdə cərrahi müdaxilə lazım ola bilər.
İnfeksiya riski: Yerləşdirildikdən sonra ilk bir neçə həftə ərzində pelvik infeksiya riski bir qədər arta bilər.
Nəticə:
Spiral, uzunmüddətli və geri dönən hamiləlikdən qorunma üsulu olaraq çox effektivdir. Həm hormonal, həm də hormonal olmayan seçimləri olan bu metod, qadınların hamiləlik planlamasını rahatlıqla idarə etmələrinə kömək edir. Spiralin yerləşdirilməsi və çıxarılması sadə bir prosedur olub, qadınlar üçün ağrısız və təsirli bir qoruma təmin edir.
