Enməmiş Xaya Növləri
Enməmiş Xaya (Kriptorxizm): Xaya qarın boşluğunda və ya qasıq kanalında qalır və skrotuma enmir. Bu ən yayılmış formadır.
Ektopik Xaya: Xaya, skrotumun xaricində, adətən qasıq bölgəsinin və ya budun digər yerlərində inkişaf edir. Bu, xayanın skrotuma doğru inkişaf etməməsi ilə əlaqədardır.
Çəkilən Xaya: Bu vəziyyətdə xaya normal olaraq skrotuma enmişdir, lakin kremaster əzələsinin həddindən artıq aktivliyi nəticəsində xaya müvəqqəti olaraq skrotumun xaricinə çəkilir. Bu vəziyyət adətən müalicə tələb etmir və öz-özünə keçə bilər.
Enməmiş Xaya Səbəbləri
Enməmiş xaya səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, genetik, hormonal və ətraf mühit faktorlarının təsirli olduğu düşünülür. Aşağıdakı faktorlar enməmiş xaya riskini artıra bilər:
Prematurluq: Erkən doğulmuş körpələrdə xayaların enmə prosesi tam başa çatmaya bilər.
Ailə Tarixi: Enməmiş xaya, doğuş qüsurları və ya digər reproduktiv problemlərlə bağlı ailə tarixçəsi bu vəziyyətin inkişaf riskini artırır.
Hormonal Pozğunluqlar: Hamiləlik dövründə hormon səviyyələrindəki problemlər xayaların normal şəkildə enməsinə mane ola bilər.
Ana Sağlamlığı: Hamiləlik dövründə bəzi sağlamlıq problemləri (məsələn, diabet, preeklampsi) və ya siqaret, alkoqol və ya narkotik istifadəsi risk faktorları ola bilər.
Genetik Anomaliyalar: Klinefelter sindromu kimi genetik xəstəliklər və hormon balansını pozan genetik problemlər enməmiş xayalara səbəb ola bilər.
Enməmiş Xayanın Fəsadları
Enməmiş xaya müalicə edilmədikdə və skrotuma enmədikdə müxtəlif fəsadlara səbəb ola bilər:
Sonsuzluq: Skrotum, xayaların bədən istiliyindən daha aşağı temperaturda saxlandığı bir mühit təmin edir. Əgər xayalar qarın boşluğunda qalarsa, yüksək temperatur sperma istehsalını və xaya funksiyasını poza bilər və sonsuzluğa səbəb ola bilər.
Xaya Xərçəngi Riski: Enməmiş xayalar testis xərçəngi riskini artırır. Xayalar skrotumun xaricində olduqda xaya xərçəngi inkişaf ehtimalı daha yüksəkdir.
Xaya Burulması (Torsiyon): Enməmiş xayalar xaya burulması riskini artırır. Bu vəziyyət qan axınının kəsilməsi ilə nəticələnə bilər və təcili cərrahi müdaxilə tələb edir.
Kasıq Yırtığı: Enməmiş xaya ilə əlaqəli kasıq yırtığı riski yüksəkdir. Bu, qarın boşluğundakı bağırsaqların kasıq kanalına doğru itməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir.
Psixoloji Problemlər: Xayaların enməməsi və normal cinsi inkişafın baş verməməsi, xüsusilə yetkinlik dövründə özünüdərk və cinsi inkişafla bağlı problemlərə səbəb ola bilər.
Enməmiş Xaya Diaqnozu
Enməmiş xaya diaqnozu adətən doğuşdan sonra fiziki müayinə ilə qoyulur. Həkim körpənin skrotumunu və qasıq bölgəsini yoxlayaraq xayaların normal yerində olub-olmadığını müəyyənləşdirir. Əgər xayalar hiss olunmursa, daha ətraflı testlər tələb oluna bilər:
Ultrasonoqrafiya: Xayanın yerini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Xayanın yerini dəqiqləşdirmək üçün əlavə görüntüləmə metodu kimi istifadə edilə bilər.
Laparoskopiya: Qarın boşluğunda yerləşən xayaların mövcudluğunu müəyyən etmək və cərrahi müdaxilə üçün hazırlıq məqsədilə istifadə edilə bilər.
Enməmiş Xaya Müalicəsi
Enməmiş xaya müalicəsi adətən erkən yaşda tətbiq edilir, çünki bu, gələcəkdə yaranacaq fəsadların qarşısını almaq üçün vacibdir. Enməmiş xaya diaqnozu qoyulan uşaqlar adətən 6 aya qədər gözlənilir, çünki bəzi xayalar bu dövrdə öz-özünə enə bilər. Əgər 6 aydan sonra xaya enməyibsə, müalicə tətbiq olunur:
Hormonal Müalicə:
HCG (insan xoryonik gonadotropini) inyeksiyası bəzən xayaların skrotuma enməsinə kömək edə bilər. HCG xayaların enməsini stimullaşdırır, lakin bu müalicə hər kəsdə effektiv olmaya bilər.
Cərrahi Müalicə (Orxiopeksiya):
Orxiopeksiya ən effektiv müalicə üsuludur və xayaların cərrahi olaraq skrotuma endirilməsini nəzərdə tutur. Cərrah xayaları skrotuma doğru yönləndirir və sabitləyir. Bu əməliyyat adətən 6-18 aylıq körpələrə tətbiq edilir və sonradan normal xaya funksiyası və inkişafını təmin edə bilər.
İzləmə:
Əgər xayalar skrotuma endirilibsə, uşaq yeniyetməlik dövründə xayaların inkişafı və funksiyası izlənilməlidir. Xayaların tam inkişaf edib-etmədiyini qiymətləndirmək üçün vaxtaşırı həkim müayinələri tələb olunur.
Enməmiş Xaya Müalicəsinin Əhəmiyyəti
Enməmiş xaya vaxtında müalicə edilmədikdə ciddi fəsadlara səbəb ola biləcəyi üçün müalicə çox vacibdir. Aşağıdakı səbəblərə görə erkən müalicə əhəmiyyətlidir:
Sonsuzluğun qarşısını almaq: Xayalar skrotuma endikdə bədənin normal temperaturunda funksional qalır və sperma istehsalı normallaşa bilər.
Xaya xərçəngi riskini azaltmaq: Enməmiş xayanın xərçəng riski daha yüksəkdir, lakin xayalar skrotuma endikdə bu risk əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Normal cinsi inkişafı təmin etmək: Xayaların vaxtında enməsi normal hormon istehsalını və cinsi yetkinliyi təmin edə bilər.
Nəticə
Enməmiş xaya körpələrdə çox rast gəlinən bir vəziyyətdir və xayanın normal olaraq skrotuma enməməsi ilə xarakterizə olunur. Müalicə edilmədikdə, sonsuzluq, xaya xərçəngi və xaya burulması kimi ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Enməmiş xaya adətən cərrahi müdaxilə və ya hormonal müalicə ilə müalicə edilir və bu, gələcəkdə yaranacaq fəsadların qarşısını almaq üçün çox vacibdir.
