Bədən Sistemlərinə Təsiri
1. Qaraciyərə Təsiri
Zəhərlənmə (Hepatotoksiklik):
Dərmanların çox hissəsi qaraciyərdə metabolizə olunur və artıq istifadə qaraciyərin funksiyasını poza bilər.
Xüsusilə parasetamol yüksək dozada qaraciyər zədələnməsinə və hətta qaraciyər çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Semptomlar:
Sarılıq (dərinin və gözlərin saralması).
Qarında ağrı və qusma.
Yorğunluq və zəiflik.
2. Böyrəklərə Təsiri
Böyrək Zədələnməsi (Nefrotoksiklik):
Dərmanların yüksək dozası böyrəklərin süzmə funksiyasını poza bilər.
NSAİİ-lər (qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar) uzun müddət yüksək dozada istifadə edilərsə, böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Semptomlar:
Sidiyə çıxmada azalma.
Şişkinlik.
Qanda elektrolit balanssızlığı.
3. Mədə-Bağırsaq Sisteminə Təsiri
Qastrit və Mədə Yaraları:
Xüsusilə aspirin və digər NSAİİ-lər mədə mukozasını qıcıqlandıraraq qastrit və yara yarada bilər.
Bulantı və Qusma:
Həddindən artıq dərman istifadəsi həzm problemlərinə səbəb ola bilər.
Bağırsaq Problemləri:
İshal və ya qəbizlik.
4. Ürək-Damar Sisteminə Təsiri
Qan Təzyiqinin Dəyişməsi:
Dərmanların artıq istifadəsi qan təzyiqini yüksəldə və ya azalda bilər.
Dequşdurucular (decongestantlar) qan təzyiqinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Aritmiyalar:
Həddindən artıq dərman qəbulu ürək ritmini poza bilər.
5. Sinir Sisteminə Təsiri
Zəhərlənmə:
Həddindən artıq istifadə sinir sisteminə toksik təsir göstərərək qıcolma, əsəbilik və ya şüur itirilməsinə səbəb ola bilər.
Yuxululuq və ya Tərsinə Həyəcanlanma:
Yuxu gətirici dərmanlar və ya stimulyatorların artıq istifadəsi sinir sistemini pozur.
Psixoloji Təsirlər:
Asılılıq, depresiya və ya paranoyalar.
6. İmmunitet Sisteminə Təsiri
İmmunitet Baskılanması:
Kortikosteroidlərin artıq istifadəsi immun sistemini zəiflədir, infeksiyalara həssaslığı artırır.
7. Hormonal Sistemin Təsirləri
Hormon Dəyişiklikləri:
Hormonal dərmanların (məsələn, steroidlər) artıq istifadəsi endokrin sistemə təsir edir.
Cinsi hormon balanssızlıqları, menstruasiya problemləri.
Ümumi Əlamətlər
Qanama və göyərmələr (xüsusilə qan durulaşdırıcı dərmanların artıq istifadəsi ilə).
Şiddətli baş ağrısı.
Başgicəllənmə və huşun itirilməsi.
Nəfəs darlığı.
Həddindən artıq tərləmə.
Fəsadlar və Həyati Təhlükə
Dərman Asılılığı:
Xüsusilə opioidlər, sakitləşdiricilər və stimulyatorlar artıq istifadə edildikdə asılılıq riski yaradır.
Allergik Reaksiyalar:
Həddindən artıq dərman istifadəsi şiddətli allergik reaksiyalara (anafilaksi) səbəb ola bilər.
Çox Doza Zəhərlənməsi (Overdose):
Həyati təhlükəli zəhərlənmə halları meydana gələ bilər.
Orqan Çatışmazlığı:
Qaraciyər, böyrək və ya ürək çatışmazlığı ilə nəticələnə bilər.
Həddindən Artıq Dərman İstifadəsinin Profilaktikası
Dərmanları Həkim Tövsiyəsi Olmadan İstifadə Etməyin:
Dərmanların dozasını və müddətini yalnız həkiminiz təyin etməlidir.
Dərmanların Etiketini Düzgün Oxuyun:
Dərman qutusunda və ya təlimatında göstərilən dozanı aşmayın.
Düzgün Saxlanma:
Dərmanları uşaqların əlinin çatmayacağı yerdə saxlayın.
Qəbul Edilən Dərmanları İzləyin:
Dərman qəbulunu və dozanı yazaraq izləyin.
Eyni Tərkibli Dərmanları Təkrar İstifadə Etməyin:
Müxtəlif adlarla eyni tərkibli dərmanların artıq istifadəsindən çəkinin.
Müalicə
1. Təcili Müdaxilə
Aktivləşdirilmiş Kömür: Mədə-bağırsaq sistemindən toksinlərin sorulmasının qarşısını almaq üçün.
Mədə Yuyulması: Çox dozanın bədəndən çıxarılması.
Antidotlar: Müəyyən dərmanlar üçün spesifik antidot istifadə edilə bilər (məsələn, parasetamol zəhərlənməsi üçün asetilsistein).
2. Simptomatik Müalicə
Elektrolit balansının bərpası.
Ağır hallarda dializ (böyrək çatışmazlığı zamanı).
3. Psixoloji Dəstək
Asılılıq yaranarsa, müalicə proqramları və psixoterapiya tətbiq edilir.
Nəticə
Həddindən artıq dərman istifadəsi bədən sistemlərinə ciddi təsir edir və həyati təhlükəli hallara səbəb ola bilər. Bu cür risklərdən qorunmaq üçün dərmanları yalnız həkim təyinatı ilə istifadə etmək, düzgün dozada qəbul etmək və şübhəli hallarda dərhal tibbi yardıma müraciət etmək vacibdir.
