Kəskin Böyrək Çatışmazlığı (KBÇ)
Səbəbləri
Prerenal Səbəblər: Böyrəklərə gedən qan axınının azalması (hipovolemiya, ürək çatışmazlığı, ağır dehidrasiya).
İntrarenal Səbəblər: Böyrək toxumasının zədələnməsi (glomerulonefrit, nekrotoz, toxinlər və dərmanlar).
Postrenal Səbəblər: Böyrəkdən sidik axınının qarşısını alan maneələr (böyrək daşları, prostat hipertrofiyası).
Simptomlar
Nəfəs darlığı
Yorğunluq və zəiflik
Bulantı və qusma
Ödem (ayaqlarda, topuqlarda, üzdə)
Sidik çıxışının azalması və ya olmaması
Qarında və beldə ağrı
Artmış qan təzyiqi
Hipoqlikemiya
Diaqnoz
Qan Testləri: Qan kreatinin, BUN (qanda azot), elektrolit səviyyələri.
Sidik Testləri: Sidikdə protein, qan hüceyrələri və kreatinin səviyyələri.
Görüntüləmə Testləri: Ultrasəs, CT skan, MRI.
Böyrək Biopsiyası: Böyrək toxumasının mikroskop altında incələnməsi (bəzi hallarda).
Müalicə
Prerenal Səbəblərin Müalicəsi: Maye və elektrolit balansının bərpası.
İntrarenal Səbəblərin Müalicəsi: Nəfəs darlığı
Dərmanlar: İltihab əleyhinə dərmanlar, antibiotiklər.
Postrenal Səbəblərin Müalicəsi: Maneələrin aradan qaldırılması (kateter yerləşdirilməsi, cərrahi müdaxilə).
Dializ: Qan təmizlənməsi və tullantıların bədəndən çıxarılması üçün (ağır hallarda).
Xroniki Böyrək Çatışmazlığı (XBÇ)
Səbəbləri
Diabet: Böyrəklərdəki kiçik qan damarlarının zədələnməsi.
Hipertoniya: Böyrəklərə gedən qan damarlarına ziyan verməsi.
Glomerulonefrit: Böyrəklərin filtrləyici hissəsinin iltihabı.
Polikistik Böyrək Xəstəliyi: Böyrəklərdə kistlərin yaranması.
Böyrəkdaşı və İdrar Yolları Maneələri: Sidik axınının qarşısını alaraq böyrək zədələnməsinə səbəb olur.
İltihabi Xəstəliklər: Lupus, amiloidoz və digər iltihabi xəstəliklər.
Simptomlar
Nəfəs darlığı
Yorğunluq və zəiflik
Ödem (ayaqlarda, topuqlarda, üzdə)
Sidikdə qan və ya protein
Artmış qan təzyiqi
İştahsızlıq və çəki itkisi
Quru, qaşınan dəri
Bulantı və qusma
Yuxusuzluq
Əzələ krampları
Konsentrasiya və yaddaş problemləri
Diaqnoz
Qan Testləri: Qan kreatinin, BUN, elektrolit səviyyələri.
Sidik Testləri: Sidikdə protein, qan hüceyrələri və kreatinin səviyyələri.
Görüntüləmə Testləri: Ultrasəs, CT skan, MRI.
Böyrək Biopsiyası: Böyrək toxumasının mikroskop altında incələnməsi (bəzi hallarda).
Müalicə
Dərman Müalicəsi:
Antihipertenzivlər: Qan təzyiqini idarə etmək üçün.
Diabet Dərmanları: Qan şəkər səviyyəsini idarə etmək üçün.
Statinlər: Xolesterin səviyyəsini idarə etmək üçün.
İltihab Əleyhinə Dərmanlar: Böyrəklərin iltihabını azaltmaq üçün.
Diyet və Həyat Tərzi Dəyişiklikləri:
Duz Qəbulu: Duzu məhdudlaşdırmaq ödemi azaltmağa kömək edir.
Protein Qəbulu: Protein qəbulu həkim tərəfindən nəzarət edilməlidir.
Maye Məhdudiyyəti: Gündəlik maye qəbulunu məhdudlaşdırmaq.
Sağlam Qidalanma: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və az yağlı məhsullarla zəngin pəhriz.
Çəki İdarəetməsi: Sağlam bədən çəkisini qorumaq.
Dializ:
Hemodializ: Qan təmizlənməsi üçün bir cihaz vasitəsilə.
Peritoneal Dializ: Qan təmizlənməsi üçün qarın boşluğuna maye yeridilməsi və çıxarılması.
Böyrək Nəqli: Xroniki böyrək çatışmazlığının son mərhələsində (End-Stage Renal Disease, ESRD) istifadə olunan müalicə üsulu.
Qarşısının Alınması
Sağlam Həyat Tərzi:
Düzgün qidalanma və müntəzəm məşqlər.
Siqareti buraxmaq.
Alkoqol qəbulunu məhdudlaşdırmaq.
Müntəzəm Sağlamlıq Yoxlamaları:
Qan təzyiqi və qan şəkəri səviyyəsinin müntəzəm olaraq yoxlanılması.
Böyrək funksiyasının yoxlanılması.
Dərmanların Doğru İstifadəsi:
Həkim tərəfindən təyin edilmiş dərmanların düzgün istifadə edilməsi.
Nəticə
Kəskin və xroniki böyrək çatışmazlığı ciddi və həyati təhlükə yarada bilən vəziyyətlərdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə bu xəstəliklərin irəliləməsi yavaşladılabilir və həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla bilər. Böyrək çatışmazlığı simptomlarından şübhələnildikdə dərhal bir nefroloq və ya həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.
