Sınıq və Çıxıqların Növləri
1. Qapalı Sınıqlar
Qapalı sınıq, sümüyün qırıldığı, lakin dərinin bütövlüyünün qorunduğu vəziyyətlərdir. Bu vəziyyətdə sümük parçaları dəridən çölə çıxmır, ancaq daxildə qırıla bilər. Bu tip sınıqlar düzgün müalicə edilmədikdə ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
Səbəblər: Düşmə, ağır əşya ilə vurulma, avtomobil qəzaları, idman zədələri.
Simptomlar: Ağrı, şişkinlik, qızartı, hərəkət məhdudiyyəti və ya əlin və ya barmağın anormal görünməsi. Həmçinin, qırılan sümüyün yer dəyişməsi nəticəsində deformasiya müşahidə edilə bilər.
Müalicə:
Qapalı sınıqların müalicəsi, sümüyün normal vəziyyətə gətirilməsi və gips və ya splint tətbiq edilməsi ilə həyata keçirilir.
Ciddi hallarda sümüyün düzgün yerə yerləşdirilməsi üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Cərrah sümük parçalarını birləşdirərək vintlər və ya plitələr vasitəsilə sabitləyir.
2. Açıq Sınıqlar
Açıq sınıq (yəni dəri qırılması ilə müşayiət olunan sınıq), sümüyün qırılması zamanı dəridən çölə çıxması ilə xarakterizə olunur. Bu tip sınıq infeksiya riski daşıyır və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Səbəblər: Kəskin travmalar, yüksək enerjili zədələr, bıçaq və ya maşın yaralanmaları.
Simptomlar: Dərinin qırılması, sümüyün görünməsi, qanaxma, şiddətli ağrı, şişkinlik və deformasiya. Zədələnmiş bölgədə ciddi infeksiya riski vardır.
Müalicə:
Açıq sınıqların müalicəsi zamanı yara ilk növbədə təmizlənir və infeksiyanın qarşısını almaq üçün antibiotiklər tətbiq olunur.
Sümüyün təmir edilməsi üçün cərrahi müdaxilə tələb olunur. Bu müdaxilədə sümük parçaları bərpa edilir və düzgün vəziyyətdə sabitlənir.
Yaralı bölgə sarılaraq qorunur və düzgün bərpa üçün immobilizasiya edilir (gips, splint və ya cərrahi materiallarla sabitlənir).
3. Çıxıqlar
Çıxıq, sümüklərin oynaq yerindən tamamilə çıxmasıdır. Bu vəziyyət daha çox barmaqlarda baş verir, xüsusən də baş barmaq və digər kiçik barmaqlar çıxmağa daha meyilli olur. Çıxıq oynaqları yerində sabitləşdirən ligamentlərin zədələnməsi ilə müşayiət edilir.
Səbəblər: İdman zədələri, avtomobil qəzaları, qəzalar zamanı əlin yerə vurulması və ya zorla burulması.
Simptomlar: Şiddətli ağrı, şişkinlik, qızartı, hərəkətin itməsi və ya məhdudlaşması. Çıxmış sümük dəridən aydın şəkildə görünə bilər və ya əlin anormal vəziyyətdə qalması müşahidə oluna bilər.
Müalicə:
Çıxıq vəziyyətində sümüyün yerinə yerləşdirilməsi üçün ortopedik müdaxilə tələb olunur.
Sümüyün yerinə yerləşdirilməsindən sonra çıxıq olan oynağı sabitləşdirmək üçün gips və ya splint tətbiq edilir.
Çıxıq nəticəsində ligament və ya digər yumşaq toxuma zədələnibsə, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Əllərdə və Barmaqlarda Sınıq və Çıxıqların Əlamətləri
Sınıq və çıxıqların ümumi simptomları bunlardır:
Ağrı: Şiddətli ağrı, hərəkət zamanı daha da artan ağrı hiss olunur.
Şişkinlik: Sınıq və ya çıxıq olan bölgədə şişkinlik yaranır və bu şişkinlik toxuma zədələnməsi ilə bağlı ola bilər.
Hərəkət Məhdudiyyəti: Barmaq və ya əlin hərəkətində çətinlik yaranır və ya tamamilə hərəkətsizlik olur.
Deformasiya: Sınıq və ya çıxıq olan bölgədə anormal görünüş meydana gəlir.
Dərinin Qızarması və ya Göyərməsi: Zədələnmiş sahədə qan toplanması və iltihab nəticəsində qızartı və ya göyərmə meydana gələ bilər.
Təcili Yardım və İlk Müdaxilə
Sınıq və çıxıqlar təcili tibbi yardım tələb edir. Zədənin dərəcəsinə və növünə görə ilkin müdaxilə çox vacibdir:
1. Hərəkətsizləşdirmə
Əl və ya barmaqda sınıq və ya çıxıq varsa, həmin bölgəni hərəkətsiz vəziyyətdə saxlamaq vacibdir. Zədələnmiş əlin hərəkət etməməsi və əlin zədələnmiş hissəsinin sabit saxlanılması üçün tənzimləyici alətlər (splint və ya gips) istifadə edilə bilər.
2. Qanaxmanın Dayandırılması
Açıq sınıq varsa və qanaxma varsa, qanaxmanın qarşısını almaq üçün təzyiq tətbiq edilməlidir. Yaralı bölgə steril bir sarğı ilə bağlanmalı və qanaxmanın qarşısı alınmalıdır.
3. Buz Tətbiqi
Şişkinliyi azaltmaq və ağrını yüngülləşdirmək üçün yaralı bölgəyə buz tətbiq etmək faydalı ola bilər. Buzu bir parça ilə sarıb tətbiq etmək daha təhlükəsizdir, birbaşa dəriyə buz qoymamaq lazımdır.
4. Yaranın Təmizlənməsi
Açıq sınıqlar və ya çıxıqlarda yara təmizlənməli və infeksiyanın qarşısını almaq üçün steril mühitdə saxlanılmalıdır. Bunun üçün yaraya antiseptik vasitələr tətbiq edilə bilər.
Müalicə Yanaşmaları
1. Qapalı Sınıqların Müalicəsi
İmmobilizasiya: Qapalı sınıqların müalicəsində sümüyü sabit vəziyyətdə saxlamaq üçün gips və ya splint tətbiq olunur. Müalicə zamanı sümüyün düzgün vəziyyətdə qalması təmin edilir və bu vəziyyətdə sümük öz-özünə sağalır.
Cərrahi Müdaxilə: Əgər qapalı sınıq yerdəyişmə ilə müşayiət olunursa və ya sümük parçaları düzgün qaydada birləşdirilə bilmirsə, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bu zaman sümüyün metal alətlərlə sabitləşdirilməsi üçün cərrah sümüyə vintlər, plitələr və ya çubuqlar yerləşdirir.
2. Açıq Sınıqların Müalicəsi
Təcili Təmizləmə və Cərrahi Müdaxilə: Açıq sınıqların infeksiya riski yüksək olduğundan yara dərhal təmizlənir və infeksiyanın qarşısını almaq üçün antibiotiklər verilir. Cərrah sümük parçalarını yerinə yerləşdirərək bərpa edir və yara təmizlənir.
İmmobilizasiya və Fizioterapiya: Cərrahi müdaxilədən sonra sümüyün sabitliyini təmin etmək üçün gips və ya splint tətbiq edilir. Tam bərpa üçün fizioterapiya tələb oluna bilər.
3. Çıxıqların Müalicəsi
Yerinə Qoyulma: Çıxıqların müalicəsi zamanı sümük düzgün vəziyyətə gətirilir və çıxmış oynaqlar yerinə yerləşdirilir. Bu prosedur anesteziya altında və ya manual manipulyasiya ilə həyata keçirilə bilər.
İmmobilizasiya: Çıxıq olan oynağı qorumaq və sabitləşdirmək üçün gips və ya splint istifadə olunur. Əzələlər və ligamentlərin sağalması üçün immobilizasiya mühümdür.
Cərrahi Müdaxilə: Əgər ligamentlər və ya oynaq ətrafı toxumalar zədələnibsə, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Cərrah ligamentləri bərpa edərək oynağın düzgün funksiyasını təmin edir.
4. Reabilitasiya və Fizioterapiya
Sınıq və ya çıxıqdan sonra tam bərpa və əlin funksiyalarını bərpa etmək üçün fizioterapiya tələb olunur. Bu mərhələdə aşağıdakılar həyata keçirilir:
Hərəkət Məşqləri: Əlin və barmaqların tam hərəkətini bərpa etmək üçün xüsusi hərəkət məşqləri tətbiq edilir.
Əzələ Gücləndirilməsi: Əzələ zəifliyini aradan qaldırmaq üçün əzələ gücləndirici məşqlər aparılır.
Əlin Funksiyasını Bərpa Etmək: Əlin normal funksiyasını bərpa etmək üçün koordinasiya və elastiklik məşqləri həyata keçirilir.
Nəticə
Əl və barmaq sınıqları və çıxıqları ciddi tibbi problemlərə səbəb ola bilər və vaxtında tibbi müdaxilə tələb edir. Bu zədələr düzgün müalicə olunmadıqda uzunmüddətli fəsadlar yarada bilər, buna görə də hər bir vəziyyətin peşəkar həkim tərəfindən qiymətləndirilməsi vacibdir. Cərrahi müdaxilə, immobilizasiya və fizioterapiya ilə əl və barmaqların funksiyası bərpa oluna bilər.
