1. Psixiatrik Dərmanlar və Asılılıq Anlayışı
📌 Asılılıq (Dependence vs. Addiction) – iki fərqli anlayış var:
🔹 Fiziki asılılıq (Dependence) – Bədən müəyyən bir dərmana öyrəşir və dərmanı birdən kəsmək çəkilmə simptomlarına səbəb ola bilər. Bu, müalicə prosesinin normal bir hissəsidir.
🔹 Psixoloji asılılıq (Addiction) – Dərmanı zövq, rahatlıq və ya psixoloji təsir üçün davamlı olaraq istifadə etmək istəyidir. Bu, daha çox sui-istifadə olunan maddələrdə (sakitləşdiricilər, opioidlər və bəzi yuxu dərmanlarında) görülür.
📌 İpucu: Bütün psixiatrik dərmanlar psixoloji asılılıq yaratmaz, amma bəzi dərmanlar düzgün istifadə edilmədikdə fiziki asılılıq yarada bilər.
2. Hansı Psixiatrik Dərmanlar Asılılıq Yaratmaz?
🔹 Antidepresantlar (SSRI, SNRI, TCA, MAOI)
🔹 Antipsikotiklər (Şizofreniya və bipolyar pozğunluq üçün istifadə edilən dərmanlar)
🔹 Nöroleptiklər (Əhval stabilizatorları, epilepsiya dərmanları)
Bu dərmanlar bədəndə və beyində kimyəvi balansı tənzimləməyə kömək edir, lakin xoş hisslər yaratmadıqları üçün asılılıq yaratmazlar.
A. Antidepresantlar Asılılıq Yaradırmı?
✅ Asılılıq yaratmır, amma qəfil kəsmək çəkilmə simptomlarına səbəb ola bilər.
✅ Bunlar serotonini və digər neyrotransmitterləri balanslaşdırdığı üçün uzunmüddətli istifadə üçün nəzərdə tutulur.
✅ Dərmanı birdən dayandırmaq baş ağrısı, baş gicəllənməsi və narahatlıq yarada bilər, lakin bu, asılılıq deyil – tədricən azaldaraq kəsmək lazımdır.
📌 İpucu: Əgər antidepresantları dayandırmaq istəyirsinizsə, bunu psixiatr nəzarətində etməlisiniz.
B. Antipsikotiklər və Əhval Stabilizatorları Asılılıq Yaradırmı?
✅ Bunlar şizofreniya, bipolyar pozğunluq və bəzi ağır psixiatrik vəziyyətlər üçün istifadə olunur.
✅ Asılılıq yaratmaz, lakin müalicəni qəfil dayandırmaq simptomların geri qayıtmasına səbəb ola bilər.
✅ Bəzi yan təsirlər (yorğunluq, kilo artımı) səbəbindən dərmanları dəyişdirmək lazım gələ bilər, lakin bu, asılılıq deyil.
📌 İpucu: Əgər antipsikotik dərman istifadə edirsinizsə, müalicə planınızı həkiminizlə birlikdə tənzimləməlisiniz.
3. Hansı Psixiatrik Dərmanlar Asılılıq Yarada Bilər?
🔴 Benzodiazepinlər (Sakitləşdiricilər)
🔴 Stimulant dərmanlar (ADHD dərmanları, məsələn, Ritalin, Adderall)
🔴 Bəzi yuxu dərmanları (Z-dərmanları – Zolpidem, Eszopiklon və s.)
📌 Bu dərmanlar beyində dopamin və ya GABA səviyyəsini artıraraq asılılıq riski daşıya bilər.
A. Benzodiazepinlər Asılılıq Yaradırmı?
✅ Lorazepam (Ativan), Diazepam (Valium), Alprazolam (Xanax), Klonazepam (Klonopin) kimi dərmanlar anksiyete və panik atak üçün istifadə olunur.
✅ Bunlar beyində sakitləşdirici təsir göstərən GABA neyrotransmitterini artırır.
✅ Uzunmüddətli istifadə edildikdə bədən bu dərmanlara öyrəşir və daha çox doza tələb edə bilər.
✅ Benzodiazepinlər qəfil kəsildikdə, titrəmə, narahatlıq, yuxusuzluq və hətta nöbetlərə səbəb ola bilər.
📌 İpucu: Bu dərmanlar yalnız qısa müddətli istifadəyə uyğundur və psixiatr nəzarətində tədricən azaldılaraq dayandırılmalıdır.
B. Stimulantlar (ADHD Dərmanları) Asılılıq Yaradırmı?
✅ Ritalin, Adderall və digər amfetamin tərkibli dərmanlar diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu (ADHD) üçün istifadə edilir.
✅ Dopamin səviyyəsini artırdığı üçün sui-istifadə riski var, xüsusilə düzgün dozada istifadə edilmədikdə.
✅ Əgər dərman psixiatr nəzarətində istifadə olunursa, asılılıq riski minimaldır.
📌 İpucu: Əgər ADHD üçün stimulant dərman istifadə edirsinizsə, həkiminizin təyin etdiyi dozanı keçməmək vacibdir.
C. Yuxu Dərmanları Asılılıq Yaradırmı?
✅ Zolpidem (Ambien), Eszopiklon (Lunesta) və Zaleplon (Sonata) kimi Z-dərmanları yuxusuzluq üçün təyin edilir.
✅ Bunlar benzodiazepinlər qədər güclü asılılıq yaratmasa da, uzun müddət istifadə edildikdə psixoloji asılılıq yarana bilər.
✅ Uzun müddət istifadə etdikdə beyində yuxu tənzimləyən təbii mexanizmləri zəiflədə bilər.
📌 İpucu: Yuxu dərmanlarını mümkün qədər qısa müddətə və yalnız ehtiyac olduqda istifadə etmək tövsiyə olunur.
4. Dərmanlardan Asılılıqdan Qorunmaq Üçün Nə Etməli?
✅ Həkiminizin təyin etdiyi dozada və müddətdə dərman istifadə edin.
✅ Dərmanları özbaşına artırmayın və qəfil kəsməyin – dozanı tədricən azaltmaq lazımdır.
✅ Əgər dərmandan asılı olduğunuzu hiss edirsinizsə, psixiatrınızla danışın və alternativ variantları müzakirə edin.
✅ Benzodiazepinlər və yuxu dərmanlarını uzun müddət istifadə etməməyə çalışın.
✅ Mümkün olduqca dərmanla yanaşı psixoterapiya (CBT, stress idarəetmə texnikaları) kimi yanaşmalardan da istifadə edin.
📌 İpucu: Düzgün nəzarət altında istifadə edilən psixiatrik dərmanlar təhlükəsizdir və asılılıq yaratmaz.
5. Nəticə: Psixiatrik Dərmanlar Həqiqətən Asılılıq Yaratmır?
✔ Antidepresantlar, antipsikotiklər və əhval stabilizatorları asılılıq yaratmır, lakin qəfil dayandırılmamalıdır.
✔ Benzodiazepinlər, stimulantlar və bəzi yuxu dərmanları düzgün istifadə olunmadıqda asılılıq yarada bilər.
✔ Dərman müalicəsi psixiatr nəzarətində aparıldıqda təhlükəsiz və effektivdir.
✔ Psixoterapiya və həyat tərzi dəyişiklikləri dərman istifadəsinə alternativ və ya tamamlayıcı ola bilər.
📌 Unutmayın: Dərmanları həkiminizlə məsləhətləşərək istifadə etdikdə, onların faydalarından maksimum yararlana və risklərdən qoruna bilərsiniz! 😊💊
